Hizkuntza indigenetako hiztunen ahalduntzea da Hizkuntza Indigenen Hamarkadaren (2022-2032) bide-orri estrategikoaren puntu nagusia. Otsailaren 28an onartu zen, Mexiko Hirian, "Hizkuntza Indigenen Hamarkada bat eraikitzen" lelopean UNESCOren goi-mailako bileraren amaieran.
50 herrialdetako 500 parte-hartzaile baino gehiagok, besteak beste, gobernuko ministroek, lider indigenek, ikertzaileek, erakunde publiko eta pribatuek eta beste aditu batzuek, onartu zuten "Los Pinoseko Adierazpena" izenez ezagutzen den bilbide-orria, UNESCOk eta Mexikoko gobernuak antolatutako bi eguneko ekitaldiaren amaieran. "Ezer ez guretzat gu gabe" lelopean, Adierazpenak herri indigenak jarri ditu gomendioen erdigunean.
Deklarazioak, Hamarkadarako mundu mailako ekintza-plan bat inspiratzeko sortua, eskatzen du herri indigenen nazioarteko eskubideak aplika daitezela. Eskubide horiek, bereziki, Herri Indigenen Eskubideei buruzko Nazio Batuen 2007ko Adierazpenean eta Herri indigenen eskubideei buruzko Nazio Batuen 2017ko Ekintza Planean jasotzen dira, baita beste araudi batzuetan ere, hala nola 1960ko Herri indigenen hezkuntzaren arlorreko diskriminazioen aurkako borrokari buruzko Konbentzioan, arrazakeria mota guztiak ezabatzeari buruzko Nazioarteko Konbentzioa (1965), Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna eta Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Ituna (1966).
Hamarkadarako proposamen estrategiko honetan, Los Pinoseko Adierazpenak nabarmentzen du herri indigenek adierazpen-askatasunerako eskubidea dutela, baita hezkuntza arautua ama hizkuntzan jasotzeko eta bizitza publikoan euren hizkuntzak erabiliz parte hartzeko ere. Horiek dira hizkuntza indigenen biziraupenerako baldintza gakoak, asko desagertzear baitaude gaur egun. Zehazki bizitza publikoan parte hartzeari dagokionez, Adierazpenean nabarmentzen da garrantzitsua dela justizia-sistemetan, komunikabideetan, lan-esparruan eta osasun-programetan hizkuntza indigenak erabiltzea eta teknologia digitalek hizkuntza horien erabilera eta zaintza bultzatzeko duten ahalmena ere aipatzen du.
Hizkuntza Indigenen Nazioarteko Urtean (2019) eskuratutako esperientzia oinarri hartuta, Adierazpenak hizkuntza indigenek kohesiorako eta gizarteratzeko, kultura-eskubideetarako, osasunerako eta justiziarako duten garrantzia aitortzen du. Hizkuntza indigenek garapen jasangarrirako eta dibertsitate biologikoa zaintzeko duten erabilgarritasuna ere nabarmentzen da, gizateria naturarekin lotzen duten antzinako ezagutzak barnebiltzen dituztelako.
Gaur egungo datuen arabera, mundu osoan erabiltzen diren 7.000 hizkuntzetatik gutxienez% 40 desagertzeko arriskuan daude. Kopuru zehatzak lortzea zaila bada ere, adituek diote hizkuntza indigenak bereziki ahulak direla, horietako asko ez baitira eskolan irakasten, ezta eremu publikoan erabiltzen. UNESCOren Hizkuntzen Atlasak, urte honen amaieran eskuragarri egongo den ia giza hizkuntza guztiei buruzko datu-baseak, horri buruzko informazio espezifiko gehiago emango du.
****
2020 Garabide