2024ko apirilaren 8tik 12ra Kolonbiako Chocó Departamentuko Quibdó hiriburuko Universidad Tecnológica del Chocóko Enbera Hizkuntza eta Kulturaren Sailak eta Oficina de Internacionalización deituriko bulegoak gonbidaturik Estrategias y procesos de revitalización lingüística izeneko 30 orduko ikastaroa izan nuen.

Helburua enbera hizkuntzaren hiztunak biziberritzearen oinarrizko plana egiteko trebatzea izan zen, baita Universidad Tecnológica del Chocóko agintariak eta kudeatzaileak sentiberatzea ere, unibertsitate barruan Enbera Hizkuntzaren eta Kulturaren Saila bultzatzeko eta indartzeko.

Enberak Panamán, Kolonbian eta Ekuadorren bizi dira. Hizkuntzak hainbat izen-aldaera ditu, hala nola, epera, sia pedee, sia pedera, epera pedede edo siapedie, besteak beste. 100.000 lagun baino gehiagok osatzen dute komunitatea, eta bereziki Kolonbiako iparraldean eta Panamán bizi dira. Kolonbian hainbat departamentutan bizi dira: Chocón, Antioquian eta Caucan, batez ere.

Chocón enbera hizkuntzak bizitasun maila handia du, herrietan bizi diren belaunaldi guztietako enberen %80k hizkuntza ezagutzen du hizkuntza eta egunero erabiltzen du. Kultura ere oso ondo gorde dute. Hiriburuan bizi diren gazteek, ostera, hizkuntza jakin arren ez dute erabiltzen. Aipagarria da enbera irakasleak 1.500 inguru direla eta denek dakitela hizkuntza eta egunero erabiltzen dutela eskoletan, nahiz idatzian gaztelania baino ez erabili.

Enberek ez dute hizkuntza idatzia erabiltzen, banaka batzuk izan ezik, jakina. Badute alfabeto proposamen bat, baina ez dago adostasunik horren inguruan, askok hizkuntza idazterik ez baitute argi.

Ikastaroaren amaieran hemendik aurrera, epe laburrerako helburu hauek adostu zituzten: irakasleen eta agintarien alfabetatzea -eta horretarako metodo bat garatzea-, eskoletan enberazko materiala sortuko duen taldea eratzea, eta Universidad Tecnológica del Chocóko Enbera Saila sendotzea, irakasle gehiagorekin eta unibertsitatean ikasten ari diren enberentzako ikastaroak eskainiz.

Hurrengo astea, apirilaren 14tik 19ra, Kolonbiako Cauca Departamentuko Vxuubeh (Toribio gaztelaniaz) herrian egin nuen, bertako Seksxab (Plan de Vida Proyecto Nasa gaztelaniaz) erakunde indigenarekin Garabide Elkarteak 2011tik duen egitasmoari segida emateko. Vxuubeh-en nasak bizi dira eta badute erakunde sendoa eta urte batzuetako lana hizkuntza biziberritzen.

Nire zeregina nasekin, azken urteetan, alfabetatzerako metodologiak eratzen laguntzea eta, eurek horrela eskatuta, gramatika naturalaren inguruko hausnarketa saioak bideratzea izan da.

Dagoeneko badituzte, alfabetatzearen inguruan, lehen eta bigarren mailak diseinatuta (Nyafx dxi’j eta E’z dxi’j), eta aurten hasi dira maila biak aplikatzen eta ebaluatzen. Nyafx dxi’j (lehen bidea) aplikatzeko hiru talde osatu dituzte. E’z dxi’j (bigarren bidea) aplikatzeko talde bat dute.

Gramatika naturalaren inguruko hausnarketa saioak antolatzearen beharra nasa yuwezko materialen sortzeak eragin die. Alfabetatzearen metodoak diseinatzeak, hizkuntza galduta dutenentzako metodoa sortzeak eta gaztetxoen hezkuntzan murgilketa modalitateko metodoa eta materialak eraikitzeak (dagoeneko lehen eta bigarren mailakoak eginik dituzte eta hirugarren mailakoak sortzen ari dira) behartu egin ditu forma idatzi estandarra izatera. Alfabetoa onartuta duten arren, idazteko orduan ez dago inolako araurik edo gomendiorik onartuta, eta hori eragozpen handia izan da Vxuubeh-eko nasentzat. Hori dela eta, gramatikaz eta hitz berrien sortzeaz azken urteetan egiten ari diren lana.

Aurten nasa herriak urrats garrantzitsu bat egin du, Vxuubeh-eko egitasmo honen uzta Caucako Norte izeneko eskualde osora hedatzea onartu baitu Çxab Wala Kiwe – Asociación de Cabildos Indígenas del Norte erakunde nasak.

Astiro-astiro, apurka-apurka, taldeak osatzen eta sendotzen ari dira Vxuubeh-eko nasak, eta metodoak sortzen eta nola garatu ikasten. Çxhäçxhä çxhäçxhä pyakhtx! (Eutsi eta ekin adiskideok!)