(Jatorrizko bertsioa kaqchikelez, euskarazko itzulpena beherago)

GARABIDE  ka’i’ k’ayewal  oxi’ ruchuq’a’  ri qach’ab’äl kaqchikel.

Ri molaj Ruk’u’x Qatinamit,  ri  k’o chupam kaji’ Maya’ kaqchikela’ taq tijob’äl: ri Maya Ajsya, Ixmukane’, Nimaläj kachikel Amaq’ chuqa’ K’astajib’äl. Rije’ yesamäj kik’in maya’ taq ak’wala’ chuqa’ alab’oni’ richin rukolik, rukusaxik  chuqa’ richin man nikäm ta ri maya’ kaqchikel ch’ab’äl.

RI K’AYEWAL NQATZ’ËT CHUPAM RI QASAMAJ:

Chupam ri Iximulew e k’o juk’al ka’i’ taq maya’ ch’ab’äl, ri kaqchikel ch’ab’äl ja ri’ k’o pa k’ayewal. Ruma richin man xtikäm ta, k’o chi k’ïy yojsamäj qonojel chi rij ri qaxe’el. Ri samaj chi rij ri rukolik ri kaqchikel ch’ab’äl k’a ri’ xtikïr, ruma ri’ k’a nqajo’ na k’ïy taq sik’iwuj, pirwuj chuqa’ lema’ pa kaqchikel ch’ab’äl.

Ri maya’ winaqi’ man  nkajo’ ta chik ri maya’ kib’anob’al, manäq chik  nkiya’ ta rejqalem. Ruma pa Iximulew janila k’o tzilanem chi kij ri maya’ wianqi’, ri kaxlan winaqi’ man nkiya’ ta kiq’ij ri maya’ ch’ab’äl pa taq tijob’äl. Ruma ri’ konojel ri tijoxela’ pa taq tijob’äl xa xe chik nkajo’ yena’ojin achi’el jun kaxlan winäq. Ri maya’ taq winaqi’ man ütz ta chik nkitz’ët ri maya’ kib’anob’äl.

Chupam konojel ri talutzij, lauwäch, taluwuj chuqa’ ri ch’aqa’ chik ch’ab’anem, man yech’on ta chik pa kaqchikel ch’ab’äl.

RUCHUQ’A’ RI E K’O CHUPAM RI TAQ MAYA’ KAQCHIKEL TINAMÏT

Ri samaj ri najin nkib’än chi rij ri kaqchikel ch’ab’äl k’o ri  Ruk’u’x Qarinamit  ri e k’o chupam jun molaj taq tijob’äl, rik’in ri Kaqchikel Maya’ Nimatijob’äl.

Ri jalajöj taq molaj maya’ winaqi’ yeto’on richin nqaya’ rejqalem ri maya’ b’anob’äl.

Ri kaqchikela’ alab’oni’ nkajo’ nkikol ri kib’anob’al. Ri janila yojruto’ ja ri ketamab’al ri nkiya’ chi qe juley chik taq tinamït achi’el ri Vasco tinamït.

Ri maya’ taq tinamït k’a yojajin nqachajij ri qab’anob’al pa kaqchikel ch’ab’äl. Chuqa’ k’a nqakusaj ri kaqchikel ch’ab’äl ronojel q’ij chupam ri qach’alalri’il chuqa’  kik’in ri winaqi’, ja re’ nub’än chi nqachajij ri qach’ab’äl richin man xtikäm ta.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kaqchikel hizkuntzaren ahulgune eta  indargune nagusiak

“Ruk’u’x  Qatinamit” sarea 4 eskola maia kaqchikelen – “kaqchikeles Maya Ajsya”, “Ixmukane”, “Nimaläj Kaqchikel Amaq” eta “K’astajib’äl”-, elkargunea da  eta maya kaqchikel hizkuntzaren berreskuratzea, birsortzea eta indartzea du helburu, bereziki haur eta gazte maien artean.

Gure ingurunean identifikatu  ditugun ahulguneak:

Kaqchikela Guatemalan hitz egiten den 22 hizkuntza maietako bat da. Erdiko eskualdean kokatua, kaqchilkela une kritikoak bizitzen ari da  bere berreskurapena herritar guztien inplikazioa behar baitu osagai identitarioak berrartzeko. Kaqchikelaren irakaskuntzaren prozesu hezitzailea hasiberria da, eta beharrezkoa da dokumentu didaktiko eta pedagogikoak  sortzea kaqchiquel hizkuntzan. Beharrezkoa da oraindik, haur maia zein mestizoentzat,  dosifikatutako materialak ekoiztea.

Gizon zein emakume maien kontzientzia eta sentsibilizazio maila txikia da. Gizarte eta hezkuntza sistema arrazista, esplotatzaile, espoliatzaile eta kolonial baten murgilduta egonik, beren izaera maia ukatzen duten eta beren eskubide pertsonal zein kolektiboak defendatzen ez duten jarrera eta pentsamenduak hartzen dira.

Komunikabideetan kaqchikel hizkuntza zabaldu eta baloratzearen garrantziaz jarduteko espazioak falta dira.

Maia Kaqchikel herriak dituen indarguneak:

Maia hizkuntzen inguruan gizartea sentsibilizatzeko bultzatutako ekimenek lortu dute hainbat indargune.  “Red Ruk’ux Qatinamit” sareak eta Maya Kaqchikel Unibertsitateak heziketa formaletik eta  iraunkortasunetik  maia kaqchikel hizkuntzaren ikasketa eta erabilera bultzatzen dute  eta generazio berriei ekarpena egiten die antzinako testuak berrirakurtzeko eta berridazteko.

Erakunde maiek eta mugimendu sozialek eskubide pertsonal zein kolektiboen aldeko kontzientziazioa bultzatzen dute eta lan honek ekarpenak egiten ditu maia hizkuntzaren alde, eta bereziki maia kaqchikel hizkuntza  berrindartzeko.

Kaqchikel gazteria bere identitatearen aldeko apustua egiten ari da eta era pertsonal zein kolektiboan  aprobetxatzen ditugu euren hizkuntza berreskuratu duten beste kultura batzuekin indarrean diren elkartruke espazioak, euskal kulturarena kasu. Azken honek ahalbidetzen digu sormena eta ekimena indartzea eta aldaketa estrukturalak egitea. Herri indigenen eskaeretan hizkuntzaren erabilera nahitaezkoa da geure hizkuntzen berreskurapenean.

Maia kaqchikel komunitateek euren kulturaren berezko praktikak berezko hizkuntzan  gordetzen jarraitzen dute eta, zorionez, oraindik eguneroko praktika dugu familian eta bilera komunitarioetan  komunikatzeko moduan eta honek generazio berriei hizkuntza babestea ahalbidetzen du.