Ekainaren 24 eta 25ean, Consejo Regional Indigena del Caucak (CRIC) antolatuta, Kolonbiako Cauca departamenduko komunitate indigenek haien jatorrizko hizkuntzekiko dituzten eskubideez eta erronkez eztabaidatzeko topaketa egin zuten. Bertan, hamar komunitatetako kideak elkartu ziren, eta haien artean bost hizkuntzatan hitz egiten entzun ahal izan zitzaien. Biziberritze prozesuen  fase eta ertz desberdinak landu ziren, bereziki  hiru komunitate indigenen kasuenak: nasak, kokonukoak eta totoroak. Guztira 375 lagunek parte hartu zuten topaketetan.

Topaketa, edo bertan esaten duten bezala, minga, Toribioko udalerrian egin zen. Garabidek hamar urte pasatxo daramatza bertako komunitate nasa, haien hizkuntza nasa yuwea, biziberritzeko egiten ari den ahaleginean laguntzen. Carlos Ruda, Toribioko biziberritze prozesuko arduradunaren aburuz, CRICak Toribio aukeratzea topaketa egiteko ez da ausazko kontua izan, keinu horren bitartez udalerri horretan martxan duten biziberritze prozesuari aitortza egin nahi izan zitzaion.

Halako mingei dagozkion ohiko agurrekin hasi zen jardunaldia, bertatik pasa ziren CRICaren zuzendaritzako ordezkaria, Toribioko alkatea, Toribioko udalerrian ezartzen ari diren proiektu indigenaren koordinatzailea, segurtasunaz arduratzen ari ziren Guardia Indigenako kideak, eta beste hainbat. 

Jarraian testuinguruan kokatzeko hitzaldiak egin ziren. CRICaren kontseilu nagusiko Mayor Neis Oliverio Lamek 1971n komunitate indigenek adostu zituzten Borroka Plataformaren oinarrizko 10 puntuen jatorriaz eta bilakaeraz hitz egin zuen. Seigarren puntuak historia, hizkuntza eta ohitura indigenak defendatzea aldarrikatzen du. Orduko hartan, ez ei ziren nortasun indigenaren ezaugarri horiek arriskuan antzematen, eta gainera beste puntu batzuei eman zitzaien lehentasuna, antolakuntza politikoa garatzeari eta lurrak berreskuratzeari bereziki. Hala, 2021ean egin zen XVI. kongresuan hartu zuen indarra Borroka Plataformaren seigarren puntuak. Ordurako hainbat komunitate haien hizkuntzen biziberritzean lanean ari ziren, eta ordutik gaur egun arte, CRICa politika horiek bere baitan egokitzen joan behar izan da.

Tokiko testuinguruari dagokionez, gatazka soziala gaiztotu egin da azken hilabeteetan, legez kanpoko talde armatuen jardunak komunitate indigenak estutu ditu, eta horrek hizkuntza eta kultura arloko borrokak lehenestea zailtzen du. Horren aurrean, estatuko arduradunei komunitateen segurtasuna bermatuko duten neurriak hartzea exijitu zitzaien.

Ondoren, Garabideko Xabier Etxebarriak mundu mailako hizkuntza aniztasuna pairatzen ari den mehatxuaz aritu zen eta hainbat gako eman zituen arriskuan dauden hizkuntzen sintomak identifikatzeko.

Testuinguruan kokatzeko azken interbentzioan Kolonbiako estatuan 2010etik indarrean dagoen Hizkuntz Eskubideen eta Jatorrizko Hizkuntzen Legearen azterketa egin zuten. Lege hau betearazteko baliabide eta neurri zehatzen falta salatu zuten parte hartzaileek.

Esan bezala, topaketaren atal nagusia Caucan fase desberdinetan dauden hizkuntz prozesuak ezagutzeari eskaini zitzaion. Hala, tarte handiena komunitate nasak, eta bereziki Toribioko udalerrian martxan duten biziberritze prozesuak hartu zuen. Biziberritze prozesuan 7 lan ildo dituzte martxan: hezkuntza arautua, helduen irakaskuntza, alfabetatzea, kultura eta komunikazioa, hizkuntz eskubideak, generoa eta hizkuntza, eta itzulpengintza eta interpretazioa. Lan ildo bakoitzak stand bana jarri zuen, eta topaketako parte-hartzaileek guztietatik pasatzeko aukera eduki zuten. Standetan lan ildo bakoitzaren jarduna azaldu zitzaien. Azkenik, haurren eskolek eta kultura lantaldeak sortutako nasa yuwerazko hainbat musika eta antzerki ikuskizun plazaratu zituzten bertaratutakoen gozamenerako.

Totoro komunitateari dagokionez, haien hizkuntza desagertzeko arrisku handian dago, pertsona nagusi gutxi batzuek baino ez baitute hitz egiten. Gaur egun sentsibilizazio fasean daude, eta hizkuntzarekiko ardura duten hainbat lagun hiztun adinduekin elkartzen dira hizkuntza jasotzen eta ezagutzen joateko.

Kokonuco komunitatearen kasuan, hizkuntza galdutzat eman daiteke, ez baitago hiztunik gaur egun. Dena den, toponimian, animalia zein landareen izenetan, eta adinekoen erreferentzietan hizkuntzaren aztarnak aurki daitezke. Horregatik, informazio guzti hori biltzen ari dira, hizkuntzaz ezagutu daitekeen dena jasotzeko.

Azkenik, ondorioen txanda iritsi zen. Oso momentu emankorra izan zen, komunitateetako kideek hartu baitzuten hitza eta hainbat eskaera egin baitzizkioten CRICari. Oro har, CRICak biziberritze prozesuekiko konpromiso irmoagoa eduki behar lukeela aldarrikatu zuten, eta hori bi modutan islatu beharko litzatekeela adierazi zuten: biziberritze prozesuetara baliabide gehiago bideratuz, eta kontseiluak berak, biziberritze politikak bere baitan aplikatuz. Hala, azkenengo interbentzioetako batean CRICa erakunde eleaniztuna ote zen galdetu zuen parte hartzaileetako batek eta isiltasuna nagusitu zen. Hurrengo hitzorduan konpromisoak zehazteko asmoarekin amaitu zuten topaketa.