Behin ikastaroa bukatuta, hamaika amets eta baten bat gehiago baditugu betetzeko, eta hortan gabiltza. Eskoriatzan paper-lanetan murgilduta gabiltzan bitartean, Paula Huenumilla, ikastaldiko parte-hartzaile maputxearen bisita jaso dugu, gurean egiten ari den lan apartaren berri izateko. Etxera itzuli aurretik ,Dotb Durangoko telebistan eta Anbotoko komunikabide zein AEK-n ikusi ahal izan dugu azken egun hauetan Paula, beste hainbat tokiren artean.

Bestalde, Boliviatik iritsi berri den Iker Legarra ere gaur izan dugu bisitan, bertan 20 egunetan zehar ezagututako egoera linguistikoaren gainean jarduteko. Erreleboa hartu eta gaur bertan, Garabideko bi kide Ekuadorrera joango zaizkigu, hiru astez, bukatu berri den ikastaldiaren jarraipena egitera.

Azken bi egun hauetan ere ez dugu denbora galdu, bilera txiki, eztabaida amankomunak, proiektuak garatzeko talde zein bakarkako lana, ikastaldiko agurraren prestaketa, sentsibilizazio ekintza, elkarrizketa eta abar luze batetan ibili dira ikastaldiko partaideak. Hainbatek beren komunitateetan gauzatzen ari diren proiektu motibatzaileen gainean hitz egin digute ere. Esate baterako Pula Huenumilla Herrerak Mapusumuna biziberritzeko Guaimapun egiten dituzten barnetegien inguruan hitz egin zigun.

Mapusumuna biziberritzeko mugimendu honetan, jende gazteak eta batez ere ikasle mugimenduak duen garrantzia azpimarratzen zuen Paulak. Hainbat unibertsitate ikasle hasi dira hizkuntza ikasi eta erabiltzen, espazioak berreskuratzen. Honek hizkuntzari estatusa itzultzeaz gain, hiztun komunitateari ere konfidantza itzultzen dio.

Paulak kontatzen zigun, duela bi urte hasi zela Mapusumuna ikasten, zazpi hilabete beranduago, hasiberrie irakasten ere hasi zela. Autobus geltokian telefonoz mapusumunez hitz egitea ekimen eraldatzailea dela azaltzen digu, toki publiko batean, hizkuntza gutxituan neska gazte unibersitario “maputxe berri” batek hizkuntzarekiko konpromezu eta arrotasuna erakusten duelako. Horrela, arritutako jendearen artean kontaktu sareak ere eratzen direla azaltzen digu Paulak, gogoeta bultzatzen dela.

Gaur Nahuat hizkuntzaren ordezkari diren Leonardo Durán eta Lizbeth Sanchezek beren komunitatean bertako hizkuntzan oinarritutako heziketa programan lanean ari direla erakutsi digute. Komunidadea, irakasleak eta ikasleak konprometitzen ditu programa honek. Irakasleek beraiek osatzen dituzte materialak eta ikasleek teknologia berriak Nahuat hizkuntzaren kosmobisioarekin bateratzeko aukera dute.  “Nahuatpedia” osatzen ari dira guztien artean, hizkuntzaren bitartez kultur aniztasuna barneratzen dute ikasleek, baita Nahuat hizkuntzak berak barnebiltzen dituen balioak ere. Esaterako, zenbaketa sistemari dagokionean, Nahuat hizkuntzan hogeinaka zenbatzen da, 23 literalki “hogei eta zure hiruak” delarik, euskareren antzera.

Bestalde, datorren astean Nekane Muñozen eskutik 9 hizkuntza gutxituetako ordezkariekin batera egindako elakarrizketa laburrak izango ditugu.

Hizkuntza gutxituen “sintomak” aztertu ondoren, kontuan hartzeko esperientzia eta gomendioak bildu genituen asteartean Txerra Rodriguez eta Aitzpea Otaegirekin.

Txerrak Zeelanda Berriko esperientzia maoriaren berri eman zigun, Hokitika eta Kaikoura lurraldeena hain zuzen ere. Aitzpeak berriz, feminismoa eta hizkuntzaren biziberritze prozesuaren arteko harreman estuaz hitz egin zigun.

Hizkuntza sozializazio prozesuaren erdigunean kokatzen da, eta sozializazio prozesu honen ondorio da generoa bera ere, horregatik garrantzitsua da hizkuntza biziberritze prozesuan faktore hau kontuan hartzea.

*ekofeminismoaren inguruan gehiago sakontzeko laburpen lagungarria gazteleraz, ECOFEMINISMO. Bestalde ekologia linguistikoa, hemen.

Astearte eta asteazkenean “hegoaldeko esperientziak” saioak izan ditugu. Jon Sarasuak hizkuntza gutxituek duten “gaixotasuna” osatzeko “sintomak” aztertzeko gonbita luzatu zuen asteartean:

Hizkuntza gutxituak igelaren metaforarekin irudikatu zituen. Igela ur berotan sartzen badugu, honek salto egin eta bere bizitza salbatuko du. Bestalde, ur hotzetan sartu eta gutxinaka berotzen badugu, igela hil egingo da. Beraz, ura berotzen doan heinean, zein izango da gure jarrera?

Ikastaroaren zati handiena igaro dugu dagoeneko. Egun hauetan Jon Sarasuaren eskutik,  lehenik eta behin hizkuntza gutxituen biziberritze prozesuak kontutan izan behar dituen balio eta faktoreak azaleratu ditugu proiektu berriak hastera begira:

Ondoren, hizkuntzaren biziberritzearen zuhaitzari lotuta, beharrezkoak diren instituzio/ sektoreetaz hitz egin genuen, ondorengo galdera planteatze aldera:

“Pensar en los agentes de mi sociedad. ¿Cuales pueden participar en la revitalización de la lengua? ¿Cómo? ¿Cómo hacer alianzas, nuevos aliados…?”

(Nire gizarteko eragileetan pentsatuta, zeintzuk dira hizkuntzaren biziberritzean parte hartu dezaketenak? Nola? Nola egin ditzakegu hitzarmenak, lankide berriak…?)

Eneko Barberena (Txatxilipurdi) gurean egon zen hezkuntza ez formalaren gainean hitz egiteko. Haurrek beren denboraren %15a hezkuntza formalaren esparruan igarotzen dute, beraz, hezkuntza ez formalak berebiziko garrantzia du hizkuntzari dagokionean. Bere saioan eztabaida piztea ere lortu zuen, hizkuntza gutxituen inguruko politiken inguruan. Bestalde, guztiz gomendagarria den dokumentala ikusi genuen: “Hesiak Gainditzen” frankismo garaian euskal lurraldeetara inmigratu zuen jendearen inguruan.

Jasone Mendizabalek Topagunea asoziazioaren inguruan hitz egin zigun pasaden ostiralean. Euskalzaleen elkarte honek bi funtzio nagusi ditu bere lan eremuan, komunidadea sarean bildu, mugitu eta antolatzea batetik, eta euskara bultzatzea bestetik. Auzolanaren filosofia honetatik sentsibilizazioa, hizkuntza, elkarbizitza eta dibertsitatea lantzen ditu bereziki. Hala ere, etorkizunera begira, hainbat erronka ere badituztela agertu zigun Jasonek: emakumezkoen ahalduntzea, gazteen parte hartze zabalagoa edo web gunea hizkuntza gehiagotan izatea esaterako.

Jasoneren ekarpenaren ostean, hizkuntza biziberritze proiektuak garatzera begira, landutako materialen errepaso eta gogoeta egin genuen Jon Sarasuarekin. Galdera nagusia ondorengoa izan zen: Nola kudeatu behar ditugu ezberdintasun sozial, erlijioso, politiko, ideologiko, interesak eta gainerakoak hizkuntza biziberritze prozesuan? Batzen gaituena hizkuntza izanik, honek gainerako guztiak baino garrantzia gehiago izan beharko luke. Baina, ezberdintasunak zilegizkoak eta beharrezkoak dira.

Pasa den asteazkenean Gasteizen ikastaroko azken bisitak egin genituen. Ostegunean, Patxi Baztarrika Hizkuntza Politikako sailburuorde ohia izan genuen geurean hizkuntzaren biziberritze prozesuaren gaineko gakoen gainean jarduteko. Ekarpen interesagarria  izan zen berea, esaldi borobilak utzi zizkiguna:

“Cuando hablamos de políticas lingüísticas, de lo que menos estamos hablando es de lenguas […] no se trata de la lengua, sino de los hablantes”. (“Hizkuntza politikaz ari garenean, ez gaude hizkuntzaren gainean hitz egiten […] hiztunetan gainean baizik”).

“La revitalización de la lengua puede ser un proceso exitoso, pero siempre inacabado.” (“Hizkuntzaren biziberritze prozesua arrakastatsua izan daiteke, baina, beti egongo da bukatu gabe”).

“La diferencia es un hecho y la diversidad un derecho.” (“Ezberdintasuna badago baina dibertsitatea egon behar da”).

Bestalde, euskararen mistizismoaren inguruan ere hitz egin zuen, euskara hizkuntza zaharra eta jatorri ezezagunekoa izateagatik da famatua, baina, hizkuntza guztiak erabilera eta beste hizkuntza batzuen hartu-ematean garatzen dira, beraz, hizkuntza zahar eta berrien gainean hitz egiteak ez du zentzurik, ezta ezaugarri hauetaz arro egoteak ere.

Horrela, Patxi Baztarrikaren gomendioetako bat, hizkuntza bakoitzak duen testuingurua aztertzea izan zen, hari baliagarriak izan dakizkiokeen gakoak erabiltzeko. Honekin lotuta inkesta soziolinguistikoetako emaitzak aztertu genituen.

Aste honetan ikastaroko azken bisitak egiten gabiltza, datozen egunetan ikastaroak ordezkatuta dauden 9 hizkuntza gutxituetarako biziberritze proiektuetarako ideiak biltzen bukatzeko.

Asteartean EHU-ko IXA taldeak egiten duen lan aparta ezagutzeko aukera izan genuen, hizkuntza gutxituek komunikabide eta teknologia berrien bitartez aukera eta zailtasun berriak topatzen dituztela ikusteko. Ondoren, Donostiako Gobernu Foralean ongi etorriak izan ginen, bertan ere ideia garrantzitsuak atera zirelarik: “Utilizar nuestra lengua es el fruto del trabajo de mucha gente” (“Gure hizkuntza erabili ahal izatea, jende askoren lanaren ondorioa da”). Berria egunkarian bukatu genuen eguna, komunikabideek eta batez ere hizkuntzak komunikabideetan duen garrantzia azpimarratzeko.

Atzo, berriz, Gazteizen igaro genuen eguna. Goizean Oihaneder euskararen etxean ateak zabaldu zizkiguten, proiektuaren helburu, lorpen, zailtasun eta erronken inguruan hitz egiteko.

Halabedi irratiaren tabernan beren saioa entzuten bazkadu eta Lakuara abiatu ginen azken bixitara, Eusko Jaurlaritzako HPS-ra. Bertan, Emunek ere (Euskera eta berrikuntza sozialerako aholkularitza kooperatiba) mahai gainean jarri zuen gai bat atera zen, hizkuntzak ekonomian duen eragina. Hau da, hizkuntzak ekarpen anitzak egiten dituela gizartera, baita ekarpen ekonomikoa ere.

Lesakan “askokin bat in” genuen baita Iparraldetik ekarritako nekea atzean utzi ere.

Ikastolen festa ostean motibazio handiz hasi genuen aste berria blogean elkarbanatzen joan garen parte teorikoaren errepasoarekin. Errepaso hau aberasteko Itziar Idiazabalen laguntza izan genuen Unesco Katedratik eta Mikel Etxaburu poetak ere produkzio kulturala eta sormena lantzeko tarte bat egin zigun. Bere “Zu zara orain txoria” liburuaren parte bat irakurri eta taldean idatzi genuen poema bat osatzeko gakoak eman zizkugun. Mikelek dagoeneko gure egin dugun aipua bota zuen gurean “No somos medusas, las medusas se las llevan la corriente” (“Gu ez gara medusak, medusak korronteak eramaten ditu”).

Kooperazio linguistikoak duen garrantzia eta bertan egiten den lana hobeto ulertzeko gako orokor batzuk ditugu gaurkoan. Aurrerago, ikastaroko partaideek haien kasuetarako prestatzen ari diren proiektuak ere izango ditugu eskura.