Ikastaldiari amaiera eman diogu jada. Zenbat urduritasun eta emozio azken egun hauetan!

Oso azkar pasa da, bai, trinkotik asko izan duen ikastaldi hau. Badakizuenez elkarlanean aritu dira 10 hizkuntza gutxituetako 16 ordezkariak: Amazigh (Rif, Maroko), Nawat (Mexiko), Mapunzugun (Wallmapu, Txile),  Yukatango Maia (Mexiko), Aimara (Bolibia), Guarani (Bolibia), Kaqchikel (Guatemala),  K’iche’ (Guatemala), Nasayuwe (Kolonbia) eta Kichwa (Ekuador).

Astelehenean Ikastaldiaren agur ekitaldia ospatu genuen Aretxabaletako Arkupe aretoan. Giro goxo eta alaia 10 hizkuntza gutxituetako 16 ordezkariek eta gainerako gonbidatuek sortu zutena.

Hona agur ekitaldiko laburpen bideoa:

Azken egunetan nork bere herrialdean aurrera eramango duen hizkuntza biziberritzeko proiektuaren prestakuntzan jardun dute buru-belarri. Eta atzo izan zen, hain zuzen ere, proiektuen aurkezpena.

Koba bateko iluntasunetik gutxi dute lan horiek, kolore guztietako proiektuak baitira sortu dituztenak. Amazigh hizkuntza eta kultura garatzeko, esaterako, idazle eta artisten elkarte bat sortuko duela erabaki du Amazigh hizkuntzako ordezkariak. Aimara (Bolivia) komunitateko kideak, berriz, bere hizkuntza sare sozialetan sustatuko du. Hezkuntza arloan esku hartuko duenik ere badago.

 “Orain inoiz baino argiago daukat nire herriarentzat baliagarri izan nahi dudala” esan zuen proiektua aurkeztu ostean Wallmapu (Txile) komunitateko ordezkarietako batek. Transmisioaren garrantzia azpimarratu du Kchwa hiztunetako batek: “Nire komunitatera iritsi orduko denak batuko ditut, nik hemen ikasitakoa haiekin partekatzeko”.

Hitz beste egin eta Guarani komunitateko ordezkariek utzitako azken agurrarekin emango diogu amaiera Ikastaldiaren edizio honi:

“Guaranien nazioaren izenean, Garabide eta Euskal Herriari helarazi nahi diogu gure eskerrik beroena, euskararen biziberritze prozesua ezagutzeko aukera emateagatik. Eta izan dezazuen seguru, munduan gutxituak diren gure hizkuntzengatik borrokatzeko gugan piztu den txinparta horrek pauso erraldoiak emango dituela.”

Laster arte eta…

Eskerrik asko – Tanmmirt – Tasohkamatik – Chaltumay – Nibóolal – Yasoropai – Maltyox – Pay – Ninantayupaychani – Matiox – Yuspagara !!!

Ba al dakigu gure hizkuntza eskubideak zein diren? Galdera hori eta beste asko ere argitu zizkigun Lurdes Auzmendik astelehenean. Esaterako aipatu zuen 1996an Nazio Batuek UNESCOren bitartez hizkuntza eskubideen aitorpena onartu zutenetik eremu pribatu zein publikoan gure hizkuntzan egiteko eskubidea dugula. Horrez gain, justizian eta osasun arloan interprete bat eskatzeko eskubidea ere badugula eman digu aditzera. Hori bakarrik ez! Interpretearen zerbitzu hori dohainik lortzeko eskubidea dugula.

Horren ostean, hizkuntza gutxituetako ordezkariek euren herrialdeetako egoera zein den partekatu dute, eta gehienek honakoan egin dute bat: ez zekiten hizkuntza eskubiderik genuenik ere. Horrela bada, beren esperientzietan oinarrituta, eskubide hori gehienetan ez dela bermatzen adierazi dute.

Aste honetako tarte handiena Iñaki Martinez de Lunarekin eman dute 10 hizkuntza gutxituetako ordezkariek. Bere hizkuntza komunitatearen diagnostikoa egin du parte hartzaileetako bakoitzak (taldeka jarrita). Gero talde handian aurkeztu dute, eta bukatzeko lagunei sortu zaizkien zalantzak argitu dituzte.

Hala ere, lan zailena gero etorriko da: planifikatzea. Horrexetan arituko baitira beraz datozen egunetan, beren komunitatean aurrera eramango dituzten estrategiak zehaztu eta lehentasunak finkatzen.

Ekin lanari!

Tafallako Ikastolan besoak zabalik hartu zituzten joan den asteazkenean hizkuntza gutxituetako ordezkariak. Haur Hezkuntzako haurrak txiki-txikitatik euskarazko murgiltze programan nola barneratzen diren ikusi ahal izan zuten, baita ederki murgildu ere ikastolan: Hernanek aukera suertatu bezain laster, Lehen Hezkuntzako ikasleak maputxe hizkuntzan kantari jarri baitzituen.
Ia astebete pasa da eta oraindik buruan bueltaka dugu abesti hori. Hona abestia, ea zuei ere hala gertatzen zaizuen!

“MARI MARI”
MARI MARI PEÑI, (Egun on, anaia)
MARI MARI LAMIEN (Egun on, ahizpa)
MARI MARI PEÑI, (Egun on, anaia)
MARI MARI LAMIEN. (Egun on, ahizpa)
KÜMELEKAIMI INCHE KA, KÜMELEKAN (Zu ondo bazaude, ni ere ondo nago.)
KÜMELEKAIMI INCHE KA, KÜMELEKAN (Zu ondo bazaude, ni ere ondo nago.)

Geuk ere kantari sena dugula diote askok. Hitz bat entzun orduko kantari hasten garela. “Erribera erribera…” beharrean, oraingoan Errigoraren doinua etorri zaigu gurera. Gure ordezkariek Errigora ekimen herritarrera inguratu dira, hurbil-hurbiletik ezagutu ere: “Nafar hegoaldeko uzta, euskarari puzka!” dio haien lanaren adierazle den leloetako batek. Arretaz entzun dituzte ordezkariek ekimenaren nondik norakoak. Nork daki, eurek ere abesti hau bere egingo dute beharbada!

Goizean goiz autobusa hartu eta Aretxabaletatik Arrasaterako bidaia egin dugu astelehen honetan. 10 hizkuntza gutxituetako ordezkariek lan mundua euskalduntzeko asmoarekin sortu zen Emun ezagutzeko aukera izan dute han.

Kooperatiba honetan euskara hutsean egiten dute lan, eta hori gainerako enpresetan ere gerta dadin nahi dute. Harrera egin digun Emuneko kidea ziur dago hezkuntzarekin soilik ez dugula hizkuntza normalizatuko. Haren ustez, “badu bere funtzioa, inportantea da, baina arlo sozio-ekonomikoan ere eragitea estrategikoa da”. Horrez gain, hizkuntza planen berri jaso dute jakinmin handiz. Ideia bat baino gehiago azpimarratu dituzte beren koadernoetan, besteak beste, hizkuntza sustatzerakoan buruan iltzatzeko moduko bi hitz gako: motibazioa eta erabilera.

Eguerdi aldera, berriro ere autobusa hartu eta Arrasatetik Aretxabaletara itzuli gara, bertan zain baikenuen Jasone Mendizabal Euskaltzaleen Topaguneako kidea. Harekin gizarte aktibazioaz aritu gara, eta saretzeak duen garrantziaz. Hausnarketa pertsonalerako tartea ere utzi die ordezkariei.

Hona Mendizabalek bota duen galderetako bat eta Nawat (Mexiko) komunitateko ordezkariek eman dioten erantzuna:

-Zein izan liteke lehengo pausua zuen hizkuntza komunitatea aktibatzen laguntzeko?

-Lehenengo pausua? Hizkuntzaren inguruko balizko militanteak identifikatzea, hau da, hizkuntza aktiboki sustatzeko grina dutenak. Asko direla ziur gaude, edo hark dioen bezala, “un chingo”!

Hala bedi!

Kooperatibismoa eta euskara izan ditu Jaime Bengoa Copreciko bazkideak mintzagai. Copreciren sorrera ez ezik, inguruko mugimendu kooperatibistak euskararekin duen konpromisoa ere partekatu ditu Bengoak: “Euskara lanerako hizkuntza ere bada, eta halaxe izan behar du”. Ikastolak ere aipatu ditu, eta emozionatu egin da orduan, gurasoek bera ikastolan sartu izana eskertuta.

Horrez gain, dakizuenez, Patxi Baztarrika Galparsororekin 10 hizkuntzetako 16 ordezkariak euskararen biziberritze prozesuaz aritu dira. 16 + 1 izan dira hobeto esanda, inoiz izan duen ikasle gazteena ere bertan baitzen: 17 egun eskas dituen Rosalba txikia.

Baztarrika hitz egitera zihoala hasi da Rosalba kexaka, hitzaldia entzuteko gogorik ez nonbait. Horren kontura barre egin eta gero hitza hartu du Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuordea izandakoak. Baztarrikak datu andana eman ditu, euskara biziberritzen ari dela erakusten dutenak. Dena dela, eztabaida gehien estandarizazio prozesuaren gaiak sortu du.  Rif-eko amazigh hiztunak, esaterako kezka adierazi du: “Hizkuntzen estandarizazioaz ari garela, min ematen didana hauxe da: hizkuntzaren zati bat galdu egiten dela, ondare baliotsu bat desagertu egiten dela. Eta nik ez nuke ezer galtzerik nahi”.

Baztarrikak kezka hori ulertzen duela esan dio, baina ez duela uste hizkuntzaren galera estandarizazioak eragiten duenik. Haren ustez “beharbada zer edo zer galduko da, baina erabileran eta zabalkuntzan irabazi egingo du, izugarri”.

Horren harira gurera ekarri dituen Mitxelenaren hitzok aipatuz emango diogu amaiera gaurko honi:

“Euskara ez da euskara batuarekin soilik salbatuko. Baina bera gabe, ziur dakigu galdu egingo dela”.

Laster arte!

Pello Zubiria euskal hedabideek euskararen biziberritzean izan duten rolaz aritu zaigu. Hasierako urteetan eurak ere eredu bila Katalunia eta Quebec aldera jotzen omen zuten, honela bada, munduko 10 hizkuntza gutxitutako ordezkariei ere gurea erabilgarri izango zaielakoan dago.

Argiako ale batzuk eskura jarrita, euskal hedabideen sorreraz jardun du Zubiriak, eta bereziki Argia egunkariaren ibilbidea izan du hizpide. Bildutakoek izan dute sortutako zalantzak argitzeko tarterik. Haietako batek halaxe galdetu dio: – Zer dago lehenengo, hizkuntza batean alfabetatzea ala hizkuntza horretan egunkari bat sortzea? Pello Zubiriak batak bestea behar duela adierazi dio. Gainera, zalantzarik gabe, “irakurlerik ez badu ere norbaitek aurrea hartu behar du. Idatzi izanak prestigioa ematen dio hizkuntzari.”

Horrekin bat dator Yukatango maia hiztunetako bat. Berak aktiboki parte hartzen duen proiektuaren berri eman digu orduan: Radio Yúuyum irratia, Yukatango maian zabaltzen den lehengoa. Harrotasunez dio geroz eta entzule gehiago dituztela, eta Facebook eta web orrialdetik ez ezik, FM uhinetan zabaltzeko aukera izango dutela laster.

Entzun dezagun maia hizkuntzaren oihartzuna!

Tak Sáamal!

10 hizkuntza gutxitutako 16 ordezkarien erronka handienetarikoa da hezkuntza. Horri buruz mintzatzera etorri zaigu hain zuzen Karmele Perez HUHEZIko irakaslea. Nola heltzen gara elebidun izatera? Hezkuntza eredu elebidunek beti bermatzen al dute ikasleek eskola bukatzen dutenean bi hizkuntza horiek menperatuko dituztela? Horra hor sortutako bi galdera.

Perezek ezetz dio, hezkuntza elebiduna positiboa izateko ezinbestekoa dela hizkuntza bakoitzari trataera berezia ematea. Eskolan errefortzua behar duen hizkuntza zein den identifikatu beharra dago beraz, eta haren beharrei egokitutako eredua planteatu.

Gure ordezkariak luzez aritu dira Andoni Barreñarekin batera haien komunitateetako hezkuntza ereduak partekatzen. Oso esperientzia emankorra izan da, bai horixe! Besteak beste, hezkuntza eta hizkuntzaren estandarizazioaren arteko harreman estuak agerian geratu dira: batak bestea behar du aurrera egiteko. Erronka handia dugu beraz!

Hezkuntzaz ari garela… A, B eta D ereduak ezagunak ditugu, baina ba al dakizue zergatik ez dugun C eredurik?

Ez, ez da euskal alfabetoan C hizkirik ez dugulako… C eredua zena galdu egin zelako baizik!

Hezkuntzatik komunikabideen mundura egingo dugu salto hurrengoan.

Yayoecha piareve!

Igandean Kilometroetan egindako jai eta dantzak gogoan, Andoni Barreñarekin hasi dugu astea. Corpusaren garapenerako estrategiak izan ditu hizpide Barreñak. Corpusa zer den argitu eta gero, estandarizaziora bideratu du eztabaida. Zergatik eta zertarako estandarizatu hizkuntza bat? Barreñak argi du: haren ustez, hizkuntzaren estandarizazioa herria batzeko ezinbestekoa da, herriak bat egiteko oso tresna indartsua.

Hitzak nola sortzen diren ere ikusi dugu. Nawat, nasayuwe, k’iche’… hainbat hizkuntzatako adibideak ikusiz baieztatu ahal izan dugu hizkuntza guztiek dituztela hitzak sortzeko mekanismoak.

Bide batez, hona bitxikeria bat: ba al dakizue “tomate” hitzaren jatorria zein den?

Bada, nawat hizkuntzatik dator! Izan ere, hemen ez genuen horrelakorik kolonizazioan zehar espainiarrek Mexikotik ekarri zuten arte.

Gordintasunez beteriko testigantzak ere entzun ditugu gure partaideen eskutik, komunitate konkretu batekoak izateagatik pairatutakoak.

Estandarizazioa hezkuntzarekin lotuko dugu hurrena.

Al azkka!

Pasa den asteburuan heldu ziren ikastaldiko kideak Euskal Herrira. Garabideren eta parte hartzaileen aurkezpenak eginda, Iñaki Arrutik eman dio hasiera Hizkuntza Biziberritzeko Gidaritzari buruzko ikastaldiari. Hizkuntzen desagertze eta biziberritze prozesuen inguruan aritu zaigu Arruti. Parte hartzaileak nork bere autobiografia linguistikoa egitera gonbidatu ditu Arrutik, haren ustez, eta zenbait soziolinguistaren lanetan oinarrituz, interesgarria baita norbanakoaren esperientziatik abiatzea hiztun komunitate osoaren joerak identifikatu eta biziberritzeko estrategiak martxan jartzeko.

Barre egiteko momentuak ere izan ditugu gurean. Yukatango maiak
“Waye” dokumentalaren proiekzioa aurkezten izan dira Miarritzen. Bertan zeudela, euskal komunikabide batekoa gerturatu zitzaien bere burua aurkeztuz: bera Maia (izena) zela esan zien, eta gure kideek haiek ere maiak zirela erantzun zieten barrez.

Xabier Payak, eskuak gora, mugiarazi egin ditu kideak bere ekoizpen kulturalari buruzko hitzaldian. Kultur ekoizpenean hizkuntza estandar idatzia izatearen garrantzia azpimarratu du Payak. Horrez gain, euskal kulturaren ingurukoak partekatu ditu, eta parte hartzaileek ere izan dute haien esperientziak elkarbanatzeko tartea, zein baino zein hiztunago.

Lehenengo ateraldia ere egin dugu jada. Bilbon izan gara hain zuzen ere, Euskaltzaindia eta Zenbat gara ezagutzen. Euskararen akademian, haren sorreraren eta zereginen nondik norakoak ezagutu ditugu Xabier Kintanaren euskaltzainaren eskutik. Zenbat gara kultur elkarteko kideek ere besoak zabalik hartu gaituzte berean. Haien lana gertutik ezagutzeko aukera izan dugu, ikasgelan lehenik eta mahaiaren inguruan gero. Esperientzia guzti hauek entzun eta gero, erremintaz beteriko kaxa batekin etxera joango dela adierazi du parte hartzaileetako batek.

Bihar Zarautzen izango gara, gu ere… Ikastolen mundura!

Hasi da #Ikastaldia2019
Urri osoan arituko gara, alorrez-alor eta herriz-herri, euskararen biziberritze esperientziaz ikasten eta munduko beste hizkuntza gutxituen prozesuekin aberasten.
🤝 Bidelagun izan nahi? https://labur.eus/1VP7C