Etiketaren artxiboa: Immigrazioa

Kapitalizazio linguistikoa eta kapitalizazio soziala

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gustukoak ditut Xabier Aierdiren hitzaldiak. Argi hitz egitea gustatzen zaio eta probokatiboa ere bada batzuetan. Duela urtebete inguru hitzaldi bat eman zuen Sabino Arana Fundazioan, migrazioaz eta harrera linguistikoaz. Ideia interesgarri asko aipatu zituen bertan. Azpimarratu zuen, esate baterako, immigrazioa ez dela tarte baterako kontua izango, baizik eta fenomeno estruktural bat, eta serio(ago) hartu beharko genukeela.

Immigrazioaren Euskal Behatokiak egiten dituen azterketen arabera, badirudi euskaldunak tolerantexeagoak garela erdaldunak baino. Ezker-eskuin ardatzean ere beste horrenbeste: ezkerrekoak toleranteagoak gara eskuinekoak baino. Baina gizartea konplexutzen diren neurrian arazo berriak sortuko direla ohartarazten zuen Aierdik. Izan ere, bere esanetan, batzuk arnasguneak ikusten ditugun lekuetan, litekeena da beste batzuk itoguneak ikustea. Bere ustez litekeena da egunen batean euskararen aurkako nolabaiteko erresistentzia aurkitzea, esate baterako, migrari kualifikatuen aldetik, euskara traba moduan ikusiko dutelako. Arazoa da erresistentzia hori ez dutela planteatuko termino linguistikoetan. Esango digute: “zuek euskaldun zuriok iparraldekoak zarete eta pribiligio egoera batean zaudete; gu arrazializatuak gara, menpekoak gara, eta zuen hizkuntzak menpekotasun horretara kondenatzen gaitu”. Horrek kontraesan berriak sortuko ditu, honezkero aurreikusi, zaindu eta landu behar direnak.

Hitzaldi hura gogoratu dut, duela gutxi, Interneten bidez, Marina Massaguer soziolinguista katalanaren hitzaldi bat entzuteko aukera izan dudalako. Harek ere antzeko gogoeta egiten zuen:

  • Katalana mugikortasun sozialarekin zerikusia duen baliabide bat dela defendatzen du: kapital bat. Badira atzerritik etorri diren pertsonak, katalanarekin inolako kontakturik izan ez dutenak eta, gainera, eskala sozialean igotzeko aspiraziorik ez dutenak. Adin bat dute honez gero, eta katalanarekin interes txikia erakusten dute. Zertarako inbertitu ezertarako balioko ez didan errekurtso batean?
  • Horien seme-alabek edo etorri berri gazteagoek, ordea, ikasi eta lanpostu koalifikatuak izateko aspirazioa dute. Horientzat katalana baliabide bat da eta, oro har, jarrera positiboa dute hizkuntzarekin. Beste kontu bat da, baliabide hori eskuratzeko modurik izan ote duten edota katalanezko harreman-sareak sortzeko aukera izan ote duten.
  • Nork ez du katalana behar? Baliabide alternatiboak dituztenak (harremanak, ikasketak…); hau da, eskala sozialean gora egiteko bestelako kapitalak eskuratu ahal dutenak: kapital ekonomikoa, kapital soziala, kapital kulturala…
  • Azkenik, Aierdik planteatzen zuen ildo berean, gogoetatu egin du litekeena dela beren herrian egoera sozial ona zuten pertsonek beren espektatibak zapuztuak ikustea, Kataluniara etortzen direnean, beren estatusari ezin diotelako eutsi. Jatorrian zuten “kapitala” debaluatu egin da nonbait: beren harreman-sarea (kapital soziala) ez dago hemen, agian titulazioa konbalidatu beharra egokitu zaie… eta hizkuntza ere ikasi beharra dute. Horiek hizkuntzaren aurkako jarrera erakutsi dezakete.

Marina Massaguerek katalana ikasi nahi eta behar dutenentzat kapitalizazio bikoitza proposatzen du: kapitalizazio soziala eta kapitalizazio linguistikoa. Hizkuntza ikasteko baliabideak baino gehiago, bizikidetzarako espazio ez hierarkikoak eskatzen ditu, non migrantea, bere harreman-sarea zabaltzeaz gain, katalana ikasi eta katalanez sozializatuko den.

Munduan leku bat

-n -kargitaratuta
Erantzun

“Munduan leku bat” Adolfo Aristarain zinemagile argentinarrak 1992an zuzendu zuen film ezagun bat da. John Dos Passos idazlearen “Chosen Country” nobelari antzeko izenburu jarri zioten gaztelaniaz: “Un lugar en la tierra”. Siriako errefuxiatuei buruz argitaratu berri duten liburu batean ere halaxe ageri da: “un lugar en el mundo” gaztelaniaz, eta “nowhere boy” ingelesez.

Erretorika klasikoan “locus” edo “topos” deritzo horri. Oinarrizko lekune komun bat sortzea da, handik argudioa eraikitzeko. Locus dira, halaber, literaturan errekurtsiboak diren gaiak, egoerak, iturriak edota irudiak. “Munduan leku bat” horixe da: locus bat; herriaren eta herbestearen imaginarioa dakarkigun irudi komun bat.

MUNDUAN LEKU BAT

Jon Maia bertsolariak urteak daramatza 60 eta 70eko hamarkadetan Andaluziatik, Extremaduratik zein Gaztelatik iritsi ziren etorkinen ikuspegia euskaldunei kontatzen. Lan handia egin du estereotipoak apurtzen.

Sortu berri duen Hezurbeltzak taldearekin honelaxe kantatzen du:

Belarrimotz, bideluze,
sasi-euri eta laino,
olibondotik gatoz
kantu honetaraino
Zer eman ziezagukeen
bizitzak ala lurrak
ez bada oliba batzuk eta
hil arte munduan leku bat

Eta honela ere bai:

Olivo contra el olvido
en esta tierra que amas
donde has muerto y has vivido
Nosotros somos tus ramas
de sentimiento profundo
Qué más nos podría dar la tierra
que unas aceitunas, y un lugar en el mundo

Hemen entzun ahal dituzue:

LEKU BAT MUNDUAN

Kataluniako Generalitateak San Jordi gurutzea eman berri dio Carme Junyent hizkuntzalariari. Hortaz kuxkuxeatzen ari nintzela, 2009an L´hora de las bruixes irratsaioan egin zioten elkarrizketa aurkitu dut. Hizkuntza gutxituen garrantziaz galdetu zioten: zergatik diren garrantzitsuak eta zergatik dauden mehatxatuta.

Carme Junyenten ustez mehatxaturik dira, enbarazu egiten dutelako. Izan ere, hizkuntza gutxituek ahalmen handia dute, espazio libre bat eratzen dutelako: espazio bat, non merkatuak eta inperioak sarbiderik ez duten. Carmek horrela uste du. Gainera, bere ustez, “beren hizkuntzak gordetzen dituzten komunitateek aukera hobeak dituzte bizirik irauteko eta beren bizitzaren kontrola izateko”.

Hizkuntza galtzen duten komunitateak desegituratu egiten dira. Beste inoren morroi bihurtzen dira: populazio akulturatuak, nor diren jakin ere ez dakitenak. Identitate-krisia hortik datorkie. Izan ere, ordura arte hizkuntzak eman diena galdu dute: leku bat munduan.

Elkarrizketa hemen entzun ahal duzue:

Hizkuntzak, emozioak, sentimenduak…

-n -kargitaratuta
Erantzun

POMPEU FABRA KATEDRAREN HIRUGARREN JARDUNALDIAK “El sentiment de pertinença i la llengua” izan du hizpide: emozioak, sentimenduak eta hizkuntzak. Bideoak youtuben argitaratu dituzte eta han kuxkuxeatzeko aukera izan dut.

Carme Junyent irakasle mundiala da. Hitzaldian identitate anitzak defendatu ditu:

  • Bere ustez identitatea nagusiki hiru irizpidetan oinarritu izan da: arraza, erlijioa edo hizkuntza.
  • Arraza oso kontzeptu eztabaidagarria da. Eztabaida horretan sartu gabe ere, arrazan oinarritutako identitateek badute arazo bat, ezin baitira hautatu. Ezin dira eskuratu. Bazara edo ez zara.
  • Erlijioaren kasua ezberdina da. Erlijio berri bat adoptatu ahal duzu, eta horrekin identitate erlijioso berri bat hautatu. Baina identitate horiek ez dira metagarriak. Baztertzaileak dira. Pertsona bat nekez izango da multi-erlijiosoa. Horrelako gutxi dago munduan.
  • Hizkuntzan oinarritutako identitateak, ordea, hautagarriak eta metagarriak dira. Horra hor beren abantaila: erabat posiblea da bertoko identitatea adoptatzea, jatorrizko identitateari uko egin gabe.

Beste bi apunte interesgarri utzi ditu:

  • Bada ideologia linguistiko bat, hizkuntza komunikatzeko tresna soil bat dela defendatzen duena. Behin komunikatzea lortuta, alferrik gainontzeko guztia. Ideologia horrek badu indarrik, oraindik ere. Dena den, ez da kasualitatea ideologia erabat elebakarra izatea.
  • Errepublika katalanaren hizkuntza ofizialari buruz galdetu diote. Ofizialtasunaren inguruan, oro har, eszeptikoa da: “hizkuntza handiek ez dute ofizialtasunik behar, eta hizkuntza txikiei ofizialtasunak ezer gutxi aportatzen die praktikan”. Ez dut uste Nafarroa eta Iparraldeko euskaldunak iritzi berekoak direnik, baita tira… Bi gauza besterik ez du eskatzen berak: (a) katalana beharrezkoa izatea, eta (b) gaztelania derrigorrezkoa ez izatea. Horrekin konformatzen dela dio. Geuk ere sinatuko genuke, ezta?

Sarrera-hitzaldiaren ondoren hiru hiztun berri aritu dira: Gagandeep Singh [Un sikh a Catalunya], Najat El Hachmi [Arrelar llegint] eta Matthew Tree [El poder de les llengües, a Catalunya i més enllà].

Ideia batzuk:

  • Bizi-bizia da kanpokoak izan eta hizkuntza gutxitua bereganatu duten hiztunen esperientzia. Antzeko anekdotak kontatuko dizkizute behin eta berriz: botikan katalanez eskatu eta musu bi ematera hurbildu zaien amona, edota entzutearekin batera jarrera erabat aldatu duen dendaria… Oso-oso berezia da anekdota horiek nolako indarrarekin eta nolako ilusioarekin kontatzen dituzten entzutea. Emozioez eta sentimentuez hitz egiten dute bete-betean.
  • Matthew-ek kontatu duenaren arabera, Portugalen ere antzeko zerbait gertatzen da, portugesa hizkuntza gutxitua ez bada ere. Portugal modan dago eta ohituta daude turistekin; baina ez daude batere ohituta portugesez komunikatzen saiatzen diren turistekin… Aukera baduzue, egin proba.
  • Hizkuntza batek sortzen dituen emozioen tamainak ez du zerikusirik hizkuntzaren tamainarekin (edo bai, baina —izatekotan— alderantziz proportzionalak lirateke). Ingelesa nazioarteko hizkuntza izatera iritsi da. Ingelesa ikasten duen jendeak elkarrekin komunikatzen du. Baina ingelesak ez die balio bere emozioak, sentimenduak eta barneko bulkadak adierazteko. Erdi bidean gelditzen dira.
  • Memoria da historiaren intimitatea. Historia botere-harremanez zipristindua dago. Memoria librea da. Najat El Hachmik Montserrat Roig idazlearen eskutik ezagutu zuen Herrialde Katalanetako garai bateko memoria eta idatz-zaletu egin zen. Bere liburuetan harek ezagututako immigrazioaren memoria kontatu nahi izan du; memoria emozioa baita.

Hitzaldi hauek guztek Nelson Mandelaren esaldi ezagun hura gogorarazi didate: gizon edo emakume bati ulertzen duen hizkuntza batean hitz egiten badiozu, haren burura iritsiko zara; bere hizkuntza propioan hitz egiten badiozu, berriz, bihotzera iritsiko zara

Aukera baduzue, bideoak ikusi. Merezi du.

 

Zubiak, eta ez mugak

-n -kargitaratuta
Erantzun

thLiburu baten erreferentzia utzi nahi dizuet: “Solidarity without Borders: Gramscian Perspectives on Migration and Civil Society Alliances”. Óscar García Agustín eta Martin Bak Jørgensen (2016). Hau da, Elkartasuna, mugarik gabe: migrazioaren eta gizarte zibilaren arteko aliantzak, ikuspegi gramsciar batetik.

Liburuaren aurkezpena entzun dut interneten [hemen] eta interesgarria iruditu zait. Egileek Gramsciren liburu bat abiapuntutzat hartu, eta migrazioen gaia landu dute (Zenbait gai, hegoaldeko arazoari buruz da liburua).

Gramscik orduko Italiari buruzko argazkia egiten du liburu hartan. Italia, gizartearen zein ekonomiaren ikuspegiti, bitan zatiturik zegoen, eta bi errealitate zeuden aurrez aurre: iparralde industrializatua eta nekazari giroko hegoaldea; hegoaldea iparraldearen mende. Egoera horretan iparraldeko burgesia eta hegoaldeko lur-jabe handiak irabazle ateratzen ziren. Klase subalternoek —iparraldeko proletario industrialak eta hegoaldeko nekazariek— onura gutxi aterako zuten handik, baina ezin ziren ohartu interes amankomunak zituztela.

Esan bezala, hortik abiatzen da migranteen eta gizarte zibilaren arteko aliantzak aztertzeko. Lau ideia jorratzen ditu:

  • Egoera berberaren aurrean, aktore politiko heterogeneak sortzen dira. Migranteak ere horixe direlako: aktore politikoak.

  • Elkartasuna, mugen gainetik. Haiek eta Gu bereizten dituen mugak dira gainditu behar direnak. Elkartasuna norabide biko kontzeptua da eta alde biak eraldatzen eta birdefinitzen ditu. Elkartasunezko harremanak identitate berriak sortzen ditu, identitateak elkartasun horren baitan autodefinitzen baitira.

  • Lekuz kanpo dauden aliantzak sor daitezke (aliantza desubikatuak). Hemen ere Grasmciren erreferentzia: hegoaldeko nekazarien eta iparraldeko langileen ustez, beren erreibindikazioak edo industrialak edo agrikolak izan behar ziren. Iparraldeko ala hegoaldeko interesak zeuden jokoan. Proletarioek, horrela, nekazarien kontrako neurriak babestuko zituzten, euren interesen aldekoak zirelakoan.

  • Alde bien artean elkartasunezko harremanak sortzen direnean, erresistentziarako espazioak sortzen dira.

2002an Joxemi Zumalabe Fundazioak “Mundua Euskal Kulturan” jardunaldia antolatu zuen. Euskalgintzako hainbat eragilek eta Euskal Herriko hainbat etorkinen elkartek bat egin zuten horretarako. Eredu kulturalaren inguruko hausnarketa gune bat izan nahi zuen. Prozesu hartan parte hartzeko aukera izan nuen eta aberatsa iruditu zitzaidan. Gogoan dut Ignasi Vila irakasleak eman zuela hitzaldi nagusia [hemen]. Gogoan dut identitate multipleen defentsa egin zuela: euskara ikasi duen magrebiarrak magrebiar izaten jarraituko du, baina euskalduna ere bai, gaztea ala zaharra izango da, langile ala ikaslea… eta ehunka gauza gehiago. Identitate horiek guztiak ditu, eta bere identitatea horien guztien uztarketa da. Magrebiar euskalduna izatea, gainera, magrebiarra izateko era berezia da, eta euskalduna izateko era berezia ere bai. Oraindik ere gogoratzen dut, oso ideia deigarriak egin zitzaidalako.

Joxemi Zumalabe fundazioaren web orrian jardunaldi horien berri ematen da, baina zoritxarrez ezin da orduko materiala eskuratu. Jardunaldi horrek bigarren parte bat izan zuen handik urtebetera: jatorrizko herrialdeetako hezkuntza sistemak konparatu nahi izan ziren, hemengo sistemaren erronkak hobeto identifikatzeko. Horien berri HikHasi aldizkarian argitaratu zuten  [hemen].

zubideiak-LOGOHamalau urte eta gero, #Zubideiak gune irekia antolatu dute aurten Leioan. Adierazgarria eta sujerentea da ekitaldiari buruz antolatzaileek eman duten azalpena: “Elkarren artean erlazionatzeko eta gai sozialei heltzeko dinamika eraikitzailea bultzatu nahi da. Elkarrizketa da oinarria, ikuspegi ezberdinen arteko zubiak eraikitzeko eta sendotzeko. Urratsak emango ditugu beste gizarte eredu baterantz: euskara, aniztasuna eta bizikidetza ditugu ardatz.”

Hala bedi!