Treballs de Sociolingüística Catalana aldizkariaren azken zenbakia irakurri berri dut, eta deigarria egi zait Joan Pujolar irakaslearen artikulua. Ikuspegi akademiko batetik, kritikoa da soziolinguistikak jorratu duen biderarekin. Haren ustez, soziolinguistikak beste diziplinen ideiak eta metodoak hartu eta egokitu egin ditu, baina besterik ez: oso berrikuntza gutxi ekarri dio teoria soziologikoari. Soziologian debate garrantzitsuak egon direla dio, eta soziolinguistikak hortik aparte egon dela, orain arte. Artikulua hemen duzue: Nous parlants: llengua i subjectivitat.
Subjektibitateaz ari da, subjektua izateaz. Subjektibitatea hainbat debateren erdigunean egon den (eta dagoen) kontzeptua da, eta bere ustez, hizkuntzak biziberritzearen aldeko mugimendua gai horietan sartu behar da, bai ala bai. Subjekbitateari lotuta, guretzat garrantzizkoak diren kontzeptuak ageri dira: mugimendu sozialak, botere-harremanak, aktibismo kulturala, neoliberalismoak eragiten duen bereizkeria, intersekzionalitatea… Nola ez gara, bada, horietan interesatuko? Funtsezkoa da kontzeptu horiek guztiak gure baitatik irakurtzea eta lantzea.
Subjektibitateari lotuta, identitatea ageri ohi da. Gehiagoxetan landu dugu, baina subjektibitatearen ikuspegiak bestelako argitasuna eman ahal dio. Pujolarrek dio biak —subjektibitatea eta identitatea— txanpon beraren bi aldeak direla. Lehena dinamikoa da, agentziari begirtzen dio; bigarrena era zurrunagoan ulertzen dugu: bagara edo ez gara… Haren ustez ez da horrela: identitateak ere uneoro negoziatzen ditugu.
Estruktura ala agentzia? Gure portaerak noraino daude erabat baldintzatuta eta noraino dago gure esku horiek aldatzea? Gure portaera gidatzen duten baldintza estrukturalak daude. Baldintza horiek batzuetan fisikoak dira, eta beste batzuetan mentalak, soziolizazio-prozesuaren ondorioz barneratuak. Egonkorrak dira eta eta aski erreiteratiboak. Agentzia, ordea, norbanakoek beren kabuz jarduteko gaitasuna da: hautatzeko, egiteko eta eragiteko gaitasuna… autonomia, azken batean. Gaizki ulertu ez badut, Pujolarrek bi horien arteko harremana dinamikoa dela defendatzen du.
Txiribuelta bat eginik, gaia gurera ekarri ahal dugu. Euskararen erabilera arautu (eta mugatu) egiten duten arau sozialak ditugu, estruktura gisa funtzionatzen dutenak: eremu jakin batean eta pertsona jakin batekin erabili beharreko hizkuntza edo erregistroa zein den arautzen dute. Erabilera-arauak dira. Hiztunaren hautua baldintzatzen dute. Gure artean, erabilera-arauei “hizkuntza-ohiturak” deitzen ohitu gara, izen horrekin atzean dauden botere-harremanak lausotzen baditugu ere.
Hizkuntza-ohiturak aldatu daitezke, jakina; baina inork ez digu esan hori nola egin behar den. Susmatzen dugu hiztunen agentzia indartzea dela gakoetako bat (ahalduntzea, egungo terminologiaren arabera); baina susmatzen dugu, halaber, hori ez dela nahikoa: baldintza estrukturalak ere ikutu behar dira… eta horiek hitz potoloak dira.
