Etiketaren artxiboa: EuskalHiria

Hizkuntza politika berezitua hiruguneetan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Mundiala izan da Kontseiluak antolatu duen manifestaldia. Mundiala izan ziren, halaber, joan den astean, berotze-ariketa gisa, Kontseiluak berak prestatu zituen jardunaldiak. Hemen dituzue ikusgai: Oldarraldiaren aurrean | Jardunaldiak

Gauza interesgarri asko esan ziren…baina, oldarraldiari buruzko kontuak alde batera utzita, Iñigo Urrutiak esandako hainbat konturekin geratu nintzen. Besteak beste, hainbat ardatz proposatu zituen, etorkizuneko hizkuntza politikak barneratu beharko lituzkeenak: eskolaz kanpoko jardueretan euskararen erabilera arautzea; eremu sozioekonomikoan eragilea, hizkuntza klausulen bidez; hizkuntza eskakizunak orokortzea; arnasguneak babesteko neurri juridiko eraginkorrak… Batek eman zidan bereziki arreta: hiriguneentzat hizkuntza politika berezitua diseinatzea.

Blog honetan bertan baditut hainbat testu, hirien soziolinguistikari lotuak. Besteak beste #EuskalHiria etiketa erabili izan dut horretarako. Hemen: #EuskalHiria

Iruditzen zait gaia gutxi landu dela… Euskaraldiaren testuinguruan, esate baterako, entzun dut saiakerak egin direla horrelako ekimen bat hirietan nola antolatu behar den definitzeko. Ez dirudi oso urrun joan direnik. Euskara sustatzeko ekintza planetan ere gutxitxo egin da. Euskara sustatzeko planen markoa berritu du duela gutxi Euskararen Aholku Batzordeak. Marko berriari AROA izena eman diote, eta, antza denez, datozen hilabeteetan marko hori maila lokalera nola egokitu landuko dute. Aukera ona izan daiteke sakontzeko.

Duela gutxi, horri buruzko liburu bat gainbegiratzen egon naiz: Urban Sociolinguistics
The City as a Linguistic Process and Experience. Bertan, iparralde globaleko eta hegoalde globaleko hainbat hiriren soziolinguistikaz jardun dute: Cairo, Mexiko, San Paulo, Dubai, London, Kyoto… Horien aurrean, gureak –Bilbo bera ere– txiki geratzen dira, baina testua interesgarria da oso.

Hitzaurrean hainbat oinarri proposatzen dira:

  • Aniztasuna da hirien ezaugarria. “Superdibertsitatea” esaten da gaur egun, aniztasunaren barruan ere aniztasun gehiago dagoela adierazteko. “Metro” aurrizkia ere erabili izan da: metroetnizitatea, hirietan etnizitatearekin jokatzeko modu berriak adierazteko; edota metrolinguistika, hirietako tokian tokiko praktika linguistikoak nabarmentzeko.
  • Izan ere, hirian sinismen, arau eta praktika linguistiko ezberdinak dituzten pertsonak biltzen dira. Bertan “elkarrekin ondo moldatzeko moduak” negoziatzen dituzte, baita hizkuntzari dagokionez ere. Arau sozialak negoziatzen dira. Negoziazio hori inoiz ez da neutroa… botere harremanek baldintzatua da erabat.
  • Hori horrela, kontua ez da hirian hitz egiten diren hizkuntzak zenbatzea eta mapeatzea, baizik eta jendeak hizkuntzekin zer egiten duen aztertzea, eta horrekin zer lortzen duen. Soziolinguistika urbanoak ez ditu hiztun-taldeen deskripzioak bilatzen. Hiztunen hautu linguistikoak ditu aztergai. Hiritarren bizitza linguistikoak aztertzen ditu: hiztunak non zein hizkuntza erabiltzen duen eta zergatik.

Nik neuk 3 puntu azpimarratuko nituzke:

  • Soziolinguistika klasikoak erregularitateekin lan egiten du: hiztun-tipo perfektoak bilatzen ditu, eta horien ezaugarriak esleitzen dizkio kolektibo osoari: euskaldunak zer diren, euskaldun hartzaileak… Soziolinguistika urbanoak hiztun errealekin lan egiten du, ordea: hiztun ez-perfektoekin.
  • Aniztasun horren baitan, migrazioen papera funtsezkoa da hirietan. Jatorri atzerritarra duten herritarrak euskarara erakartzea da gure helburua, jakina. Baina zein da heredentziazko hizkuntzen papera?
  • Hirietan beste inon baino are garrantzitsuagoa da arnasgune sozio-funtzionalak sortzea: euskara nagusi izango duten espazioak. Jakina. Nonbait entzun dut, horiekin batera, hizkuntzak solapatuko diren guneak ere behar ditugula; non hizkuntza gutxitua bideragarria izango den, hizkuntza bakarra izango ez bada ere. Garrantzitsua da euskararen arnasgune ez dena gaztelaniaren arnasgunea izan ez dadila. Agian espazio horietako batzuk babesguneak ere izan daitezke: “giro, egoera edota une aproposak, bertan murgiltzen direnak hizkuntzarekin esperimentatzeko eta probatzeko”.

Horra hor 3 gai, sakontzeko: (a) hiztun ez-perfektoak; (b) hizkuntza gutxituak eta heredentziako hizkuntzak; eta (c) arnasguneak, babesguneak eta espazio solapatuak

Hirien soziolinguistika: hirian, lehentasunak non

-n -kargitaratuta
Erantzun

Oso ezaguna ez bada ere, Mikel Zalbidek lan interesgarria egina du Fishmanen BAEN eskalaren inguruan (belaunen arteko etenaren neurria). Gogoratzen duzue, ezta? Fishmanek 8 mailadun eskala bat proposatu zuen, handitik txikira, hizkuntza minorizatuaren dislokazio maila ezberdinak deskribatzeko:

Zalbidek 6. mailan jartzen du fokoa. Bere ustez, hor dago erronka. Halere, uste du eskala ezin dela era linealean ulertu. Ziur aski, orain eta hemen (Euskal Herrian), urrats guztiak batera ematen ari direla dio: oso litekeena da leku batean 2. mailatik oso gertu egotea (herri arnasgune euskaldunetan, esate baterako) eta beste batean, 7.ean egotea (Iparraldeko hainbat herritan, akaso).

Zalbidek, Fishmanen eredutik abiatuta, 14 atal dituen eredu bat proposatu du. OEDA deitu dio: Euskararen Osasun Diagnostikorako Aplikazioa. Han, Fishmanen 6. urrats horren baitan azpi-eskala bat proposatu du, Euskal Herrian ematen diren fenomenoak hobeto atzemateko:

  • (BZ-6a): herritarren eguneroko jardun arrunta euskaraz da, hitzez
  • (BZ-6b): herritar gehienen eguneroko jardun arrunta euskaraz da; baina hainbat herritarrek erdaraz egiten du.
  • (BZ-6c): hainbat herritarrek euskaraz egiten du sarri eguneroko jardun arruntean; zenbaitek bietara; hainbatek erdaraz.
  • (BZ-6d): herritar gehienek erdaraz egiten dute; hainbat herritarrek euskaraz egiten du etxean, lagunartean eta, hainbatetan, kalean.
  • (BZ-6e): herritar gehien-gehienek erdaraz egiten dute; batzuek euskaraz edo bietara egiten dute etxean eta lagunartean, gainerakoan erdaraz.

Haren esanetan:

“Euskal hiztun gehienok ez gara arnasguneetan bizi; (BZ-6c)ko ingurumen zabalagoetan ere ez. Hiriburuetan eta herriburu nagusietan bizi gara gehienok: (BZ-6d)ko ingurumenetan batzuk (demagun Donostian eta bere gerri-bueltan: Irundik Andoaina doan konurbazio gehiena), (BZ6e)koan besteak (tartean Bilbo-Iruña-Gasteiz-Baiona). Bertan jaiotako euskal hiztunen eta bizi izatera etorritako euskaldunen bilgune ditugu lekuok. Gutxi-asko erdal-giroan murgil eginik bizi gara bertako gehienok.

Bere ustez, erdara nagusi den hirietan [(BZ-6d) eta (BZ-6e)] euskal giro arrunta berreskuratzen saiatzea da erronka. Hau da: (BZ-6d) (BZ-6e) ⇒ (BZ-6b) (BZ-6c). Oso-oso lan zaila da hori, bere esanetan:

“Erdara nagusi (askotan jaun eta jabe) den ingurumenotan euskarazko hiztun-taldeak edota harreman-sareak eratzea eskatzen du horrek, lehendik bizirik daudenak mantentzeaz gainera. Nola egin hori? Aurreko atalean azaldu den bide batezko euskalgintzaz edo bide batezko hizkuntza-plangintzaz baliatu behar da hemen ere. Euskarazko zerbitzu-eskaintza eratu behar da hor ere, halakorik nahi edo behar duten euskaldunentzat. Goitik beherako plangintza instituzionalak dagoeneko eskaintzen dituen euskarazko eskolatze- eta alfabetatze-aukera ugariez gainera, eta behetik gorako perspektiban seguruenik, euskaldun-jendearen arteko harreman-sare informalak eratu, zabaldu, indartu eta bizirik mantendu behar dira.

Auzo-laguntzan oinarrituriko formulazioa dugu, horretarako, hoberena: euskaldun-jendeak behar dituen zerbitzu normalak euskaraz eratu eta “D eredu” moduan eskaintzea. Herritarren benetako beharrei erantzuteaz gainera, “bide batez” alegia, esparru informal-intimoetan euskarazko jarduna indartzeko eta zabaltzeko neurri egokia da hori. Izugarri lan delikatua da: arras delikatua baina, kreatibo-modernoa eta, bere aje guztiekin, askogatik emankorrena.”

Gaizki ulertu/interpretatu ez badut, ideia interesgarriak iradokitzen ditu Zalbidek:

  • Hizkuntza biziberritzearen ikuspegitik, hiriek behar berezituak dituzte: batzuk hiri bakoitzaren egoera soziolinguistikotik datozkio, baina beste batzuk hirien berezko izeratik eta egituratik, agian. Hirien Soziolinguistikarekin edo Soziolinguistika Urbanoarekin dute zerikusia.
  • Hirietan euskaldun ugari izanik baina —sarritan— sakabanatuak, beste inon baino beharrezkoagoa da euskara erabiltzeko aukera estrukturalak sortzea: euskaraz funtzionatuko duten espazioak eta harreman-sareak, alegia.
  • Horrek gainditu egiten ditu “ohiko” euskalgintzaren mugak. Gainditu? Agian “zabaldu” esan beharko genuke. Zalbidek berak teorizatu zuen “berariazko euskalgintza” eta “bidez batezko euskalgintza” zer diren. @garagoikoa blogean ederki azalduta dago: https://www.argia.eus/blogak/txerra-rodriguez/2014/09/25/bide-batezko-euskalgintza/. Horixe da, beraz, proposamena: administraziotik eta euskalgintzatik harago, gizarte eremu anitzetan diharduten entitateek iniziatiba eta protagonismoa hartzea.

Metaforagintza

-n -kargitaratuta
Erantzun

JOXERRA GARTZIAK Koldo Mitxelenaren aipu bat erabili izan du sarri:

Hizkuntza bat, gurea nahiz inorena, ez da gizarteko mintzabide eta adierazpidea besterik, gogoetak adierazteko delarik, mintzatzeko eta adierazteko balio duelako; horrexegatik beragatik da ona aizkora zorrotza, EBAKITZEKO SORTUA delarik, eta aizkora kamutsa, berriz, txarra.

Bernardo Atxagak xaboiaren irudia erabili izan du, Abdetfattah Kilito irakasle eta idazleari hartuta:

Ez baitago beste sekreturik hizkuntza hazi eta lanabes on bihurtu dadin: praktika, erabilpena. Abdetfattah Kilitok dioena kontuan hartuta diot hori. “Hizkuntza -dio Casablancako unibertsitate irakasleak- xaboiaren kontrakoa da: zenbat eta gehiago erabili xaboia, orduan eta urrituago eta xahutuago; hitzak, ordea, alderantziz, zenbat eta erabiliago orduan eta aberatsago”

Joseba Sarrionandiak “Bizitza ez al da oso arriskutsua?” liburuan Ludwin Wittgensteinen analogia gogoratu du:

Gure lengoaia hiri zahar bat balitz bezala hartu ahal da: kale ugari eta plazak, etxe zahar eta berriekin, eta etxeak aldi diferenteetako eranskinekin; periferian, berriz, auzo berriak kale zuzen txukunago eta uniformeagoekin.

Hari mutur asko ditu analogiak. Joko handia ematen du. Baina nekez konta zitekeen Sarrionandiak bezain ongi:

Soziolinguistika urbanoa: hirien anonimatoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Aurki argitaratuko bide da VI. mapa soziolinguistikoa. Aurrekoetan bezala, Biztanleriaren eta Etxebizitzen zentsuan oinarriturik egongo da eta oraingoan 2016ko datuak emango ditu. Irakurketa oraindik zabaldu ez bada ere, datu gehienak eskuragarri daude EUSTATen web orrian. EAEko datuak dira eta ez euskararen lurralde osokoak.

Hiriei begira jarrita:

  • Autonomia Erkidegoan 6 udalerri daude 50.000 biztanle baino gehiago dituztenak: Bilbo,Gasteiz, Donostia, Getxo, Irun eta Barakaldo
  • Udalerri horietan ia miloi bat pertsona bizi dira (zehazki 978.620); EAEko biztanleen % 46,1. Arabako kasua are deigarriagoa da, Arabako lau biztanleetatik hiru hiriburuan bizi baitira.
  • Euskaldunen portzentajea % 25,3tik % 46,0ra bitartekoa da. Barakaldon da txikiena eta Donostian handiena. Batez bestekoa %32,3 da: hiru biztanleetatik bat euskalduna. Sei udalerri horietan 316.620 euskaldun bizi dira eta 197.362 euskaldun hartzaile.
  • 2011ko datuen arabera, euskaldun berrien ia erdia (% 49,3) sei udalerri horietan bizi ziren. Barakaldon eta Gasteizen lau euskaldunetatik hiru pasatxo ziren euskaldun berriak.

Euskal Herri urbanoaren aurpegi bat da, baina ez bakarra. Xabier Aierdiri entzun diogu, globalizazioaren ondorioz, hiri-kultura erabat gailendu egin dela Euskal Herri osoan. Hiri handietan, hirigune txikiagoetan eta herrietan ere bai. Bere esanetan, Euskal Herria oso herri modernoa da, eta euskaldunok are modernoagoak. 

Edonola ere, hirigune handi horiek arazo bereziak sortzen dituzte. Euskara herrietako kontestu komunitarioetan gorde da hobekien. Hiriaren dinamikak erantzukizuna leundu eta desagerrarazi omen du, Xabier Aierdiren hitzetan. Euskaldunari erantzukizunez jokatea eskatu zaio baina hirietan euskalduna askeago sentitu da erantzukizun horri itzuri egiteko: are gehiago bere burua euskaldun osotzat hartzen ez duten euskaldunen kasuan.

Honela dio Aierdik:

… hiriak euskaratik askatzeko balio diezaguke. Aurreko belaunaldi euskaldunentzako, konplexua sortzen zeneko tokia zen hiria, onarpena bakarrik arlote edo ezjakinaren rolak betetzetik zetorrelarik. Ondorioa? Isiltasuna! Gaur, ordea, hiztun osoa ez denarentzako, hiria hainbat koertziotik urruntzeko ezkutaleu aproposa da, hirian baino ez gara (edo izan gaitezke) anonimoak eta. Hirian isiltasuna hobeto izkutatu daiteke, behar den baino euskaraz gutxiago hitz eginda.

Armairutik ateratzeko deia egin zaigunean, armairu handi, goxo eta eroso bat aurkitu dugu hirietan. Jakinmina dut euskaraldia Bilbon, Gasteizen, Getxon eta Barakaldon zer izango den ikusteko. Iruditzen zait hirietan ahalegintxo gehigarri bat egin beharko dugula gure rola txintxo-txintxo betetzeko, bereizgarria ez disimulatzeko, eta anonimatoan urtzeko tentazioan ez erortzeko.

Eta, halere, optimista naiz. Animoso eta gogotsu ikusten ditut hirietako euskaldunak!

* Xabier Aierdiren testua, BAT aldizkarian: Mintzajardunaren azken urteotako bilakaera. Mikel Zalbideren testuaren inguruko hausnarketa marjinalak.

Hirien soziolinguistika eta dibertsitate konplexuak

-n -kargitaratuta
Erantzun

400-1462982233-KARTEL A3 WEBRECODE Europako Zientzia Fundazioak finantzatzen duen ikerketa-programa bat da, dibertsitateak ikertzea helburu duena. Akronimo bat da: “Responding to Complex Diversity in Europe and Canada”. Ideia hori bera defendatzen du: egungo dibertsitatea, lehengoarekin alderatuta, askoz konplexuagoa da. Programaren helburua da horren eragina aztertzea hainbat arlotan: dibertsitate linguistikoan eta hizkuntza politiketan, besteak beste.

Peter Kraus Augsburg-eko Unibertsitateko irakaslea da eta ikerketa-talde horretan parte hartzen du. Hitzaldi interesgarri bat eman berri du Migrazioak eta Europako Gutxiengo Kultural eta Linguistikoak izeneko jardunaldiaren baitan: ‘Dibertsitate konplexua, immigrazioa eta hizkuntza-politika’. Interesgarria iruditu zait, eta asko ikasi dut. Hona apunte batzuk:

  • Garai bateko dibertsitateari elementu berriak erantsi zaizkion neurrian, are konplexuagoa bihurtu da. Dibertsitate konplexua, batez ere, fenomeno urbanoa da: hirietan aztertu behar da bereziki. Dibertsitate konplexu horrek hirietako egoera linguistikoan duen eragina eta  hizkuntza politika ezberdinen ondorioak aztertzea da soziolinguistikak dituen erronka handienetako bat, ziur aski.
  • Hirietako dibertsitate linguistikoa ez da egoera berria. Atzera begiratuz gero, hiri eleanitzak erabat arruntak izan direla ageri da. Irakasleak adibide bat aipatu du: Vilnius. Lituaniako hiriburua da, baina 1926. urtean inork gutxik hitz egiten zuen lituanieraz bertan; errusieraz ere jende gutxik. Poloniera eta yiddisha ziren hizkuntza hedatuenak. Ekialdeko edota Erdialdeko Europan erabat arrunta zen egoera hori: okindegira joan eta —esate baterako— ogia polonieraz eskatzea; handik eskolara, eta alemanaz ikastea; eta etxean, familiarekin ,yiddishaz aritzea. Bizimodu eleanitz arrunta eta erabat bideragarria zen.
  • Azken mendean, ordea, homogenizazio kulturala nagusitu zen Europako modernitatearen paradigma gisa, harik eta Europako periferiatik eta beste kontinenteetatik etorritako migrazioak heterogeneitate berria sortu duen arte.
  • RECODE programak horrelako errealitateak ikertu nahi ditu, egoera konplexuak. Horretarako, bere baitan gehiengo baten eta gutxiengo baten arteko botere harremanak gordetzen dituzten hiriak bilatu dituzte, gero, migrazioen eraginez, dibertsifikazio berriak izan dituztenak: heterogeneotasun ‘zaharra’ eta ‘berria’ konbinatzen dituzten hiriak, alegia.
  • Peter Krausek, ildo horretatik, Helsinki eta Bartzelonako egoerak aztertu eta alderatu egin ditu. Bi kontu egin zaizkit deigarriak:
    • Helsinkin finlandiera eta suediera dira hizkuntza ofizialak, eta eskolak horren arabera antolatzen dira. Immigrazioaren hizkuntzek babes zabala dute (Integrative multilingualism), eta eskoletan immigranteen familia hizkuntzaren irakaskuntza bermatzen dute, horretarako eskaera nahikoa dagoen lekuetan: finantzazioa bertoko udalak hartzen du bere gain. Bartzelonan teoriaz antzeko zerbait defendatzen bada ere, aparteko finantzazioa bilatu beharra dago, ez baita horretarako baliabiderik bermatzen.
    • Dena den, datu azpimarragarria da Bartzelonako immigranteen % 40k bi hizkuntza nagusiak dakizkitela: katalana eta gaztelania. Helsinkin egoera bestelakoa da: oso gutxi dira finlandiera eta suediera, biak, ikasi dituzten migranteek. Krausen ustez —paradoxikoa bada ere—  Katalunian gatazka linguistikoa ageri-agerian egoteak badu horrekin zerikusia.
  • Ondorio interesgarri bat iradoki du. Bere ustez, egoera berri horretan arazo nazionala transnazionalizatu egiten da, eta transnazionala nazionalizatu. Fenomeno osagarriak dira: batetik, garbi ageri da dilema gaur egun ezin dela soil-soilik katalana vs. gaztelania izan, Bartzelonan hizkuntza ugari baitago bi horiez gain; bestetik, kanpotik etorritako hiritar horiek hautuak egitera behartuta ikusten dute beren burua (Kataluniako independentziari buruzko galdeketetan, esate baterako).

Gehiago jakiteko:

Euskal Hiria: soziolinguistika hirian -3-

-n -kargitaratuta
1

foronda1

Bernardo Atxagak Euskal Hiria kontzeptu gisa asmatu eta defendatu zuenean, hiria hiru gauza direla esan zuen: gune fisiko bat (Urbs), jendarte edo bizilagunen multzo bat (Civitas) eta antolamendu politiko bat (Polis). Probintzialismoaren aurkako alegatoa egin nahi omen zuen, eta, berak aitortu bezala, kontzeptu polemiko samar atera zitzaion. Nonbait irakurri dut Jaurlaritzak kontzeptua bahitu egin zuela, eta Abiadura Handiko Trenaren apologia egiteko erabili nahi izan zuela.

Igor Calzadak kontzeptuaren aitatasuna aitortu ondoren, kontzeptua “adoptatu” egin zuen, Sutsu defendatu zuen Euskal Hiriaren gaurkotasuna eta oinarri gisa erabili zuen bere tesia atontzeko: ¿Hacia una Ciudad Vasca? Atxagaren ideia garatu zuen eta lau azpisistema duen sistema gisa irudikatzea proposatu zuen: sistema urbanoa, sistema erlazionala, sistema sozio-kultura eta sistema sozio-politikoa. Azpisistema bakoitzari gizarte berrikuntzaren ardatz estrategiko bat esleitu zion, eta atributo edo adjektibo bana proposatu:

  • Sistema urbanoa = URBS > Jasangarria
  • Sistema erlazionala = CYVER > Konektatua
  • Sistema sozio-kulturala = CIVITAS > Sortzailea 
  • Sistema sozio-politikoa = POLIS > Parte-hartzailea

Ideia da sistema horietako bakoitzaren baitan praktika eredugarriak han eta hemen bilatu ahal direla, eta gurera ekarri.

Bai… badakit gehiegi sinplifikatu dudala, eta ziur aski ez naizela batere zorrotza izan. Dena den, esan behar dut hasiera-hasieratik oso eskema iradokitzailea iruditu zitzaidala.

Den-dena euskalgintzaren betaurrekoekin begiratzeko dudan ditxosozko mania honekin, behin baino gehiagotan pentsatu dut abiapuntu interesgarria izan zitekeela euskararen sistema urbanoak ere pentsatzeko, eta azpisistema bakoitzak euskarari zenolako ekarpena egin ahal dion aztertzeko. Imaginatzen al duzue? Honelako zerbait izan liteke:

  • Euskararen lekua, eta euskararen lekuak hirian: espazio normalizatuak (eta espazio normalizatzaileak), arnasgune fisikoak eta arnasgune funtzionalak…
  • Euskarazko harreman-sareak eta euskararen harreman sareak: euskararen kapital soziala, euskalgintza…
  • Euskarazko jarduerak eta sormena: aisialdi euskalduna eta parte-hartzailea, hiri hezitzailea, euskarazko kulturgintzaren egitura…
  • Parte-hartzea eta euskararen gobernantza.

Interesgarria litzateke, ezta? Lau ardatz horiek hirigune ezberdinetan aztertu litezke eta praktika onak identifkatzen saiatu (mendebaldeko hiru hirigune nagusietan, esate baterako: Bilbon, Gasteizen eta Getxon, alegia).

Baten bat animatzen da? Hala bada, niri esan.

Soziolinguistika urbanoa: soziolinguistika hirian -2-

-n -kargitaratuta
1

zabalgana11--647x231

Ohartu zarete? Soziolinguistika urbanoa da jaiotzez: hirian jaio zen. William Labov-ek hizkuntzaren aldakortasuna eta horren motibazio soziala aztertu zituen, non eta New York hirian. Labov-ek hizkuntza baten aldaera bat edo beste bat hautatzean hiztunaren ezaugarriek zuten garrantzia aztertu zuen. Bere lan aipatuena 1966an argitaratu zuen, eta bertan /r/-ren ahoskerak New Yorken gizarte estratifikazioarekin zuen lotura aztertu zuen.

Zergatik hirian? Hiria laborategi egokia zelako. Hirietako komunitateen ezaugarriak mugikortasuna eta aldakortasuna ziren. Landa eremuan, ordea, komunitateak egonkorragoak dira. Urbanizazioak era guztietako eraldaketak ekarri ohi ditu: demografikoak, ekonomikoak, soziala, etnografikoak… eta -agidanez- baita linguistikoak ere. Hiria aztertzea garrantzizkoa zen hirian ukipen egoera askoz biziagoa eta konplexuagoa zelako.

Soziolinguistiko urbanoak, halere, inoiz ez du berezko onarpenik izan soziolinguistika teorikoaren esparruan. Ekarpen interesgarriak egin ditu, hala ere: lehen-lehenik soziolinguistika barazionistaren alorrean, baina baita gero arlo makrosoziologikoan ere.

Etorkizunean bada hirian zer ikertu. Euskaltzaindiaren iazko Jagon jardunaldietan (joan den asteko sarrera ikusi) Xabier Aierdik azpimarratu zuen hirian are nabariagoak direla euskararen aldeko eta kontrako sektore sozialak. Hortaz, hiria behatoki egokia da jarrerak eta jokabideak aztertzeko. Harek bost sektore deskribatzen ditu, bakoitzaren kapitala (kulturala, ekonomikoa eta soziala) euskararekiko distantzia gurutzatu ondoren:

taula

Dena den, aniztasunaren eta multilinguismoaren inguruko gaiak izango dira, ziur aski, etorkizunean gure arreta gehien mereziko dutenak.

Baina horretaz hobe hurrengo batean hitz egitea.

Izan ongi!

Soziolinguistika hirian -1-

-n -kargitaratuta
2

images

Iazko Jagon jardunaldiei buruzko testuak eskuratu ditut Euskaltzaindiaren Euskera agerkarian: Euskararen biziberritzea Euskal Herriko hiriburuetan (Euskera. 2014, 59, 2). Egokia iruditzen zait hirietako dinamika soziolinguistikoaz gogoeta egitea, hiru euskal herritarretatik bat Euskal Herriko zazpi hiriburuetako batean bizi baita. Jardunaldietan ondo gogoratu diguten moduan, euskaldun gehienok gune urbanoetan bizi gara eta bizimodu hiritarra dugu. Kulturaren ikuspegitik lurralde osoa da continuum urbano bat.

Jardunaldi horietatik lau ideia partekatu nahi nituzke:

  1. Erabilera hirietan trabatua dago. Besteak beste, bi arrazoi aipatu izan dira: (bat) euskaldunen portzentajea txikia izanik, dentsitate txikikoak dira hiriko euskaldunen harreman-sare euskaldunak, (b) euskaldun horiek, sarri, errazago aritzen dira erdaraz euskaraz baino. Biak ala biak esanguratsuak dira hirien soziolinguistika begiztatzeko.
  2. Hiriaren dinamika euskararen kontra doa. Hiria deslekua da euskararentzat. Hiriak erantzukizuna leundu eta desarrarazi egiten du. Nola aplikatu arau komunitarioak komunitaterik ez dagoen tokian? Hiriak hizkuntzaren des-komunitarizazio prozesua azkartu dezake.
  3. Eduardo Apodakaren ustez, sasi-dilema batean bizi omen gara: (a) hiztun-erkidego trinkoak behar ditugu (gure baitara bildu, neokomunitateak sortu, babestokiak antolatu…), baina era berean (b) euskarazko jarduna zabaldu eta hedatu beharrean gaude: “fluxuetan behar dugu euskara, eguneroko fluxuetan eta ez babestoki mugatuetan”
  4. Euskararen etorkizuna hirietan anbibalentziaz josita dago. Nekez egongo da errezeta eta teoria itxirik. Horiek horrela, ziurgabetasun-testuinguruan jardun beharra dugu. Xabier Aierdik work in progress deitzen dio horri.

Oso ideia potenteak iruditzen zaizkit, sakontzea merezi dutenak.