Hizkuntza-politikak kultura-sailetatik bereiztea gomendatu ziguten. Horrela hizkuntza zeharlerrokoa izango zen eta esparru guztietara iritsi. Halaxe egin genuen eta hasieran funtzionatu zuen. Beranduxeago ohartu ginen horrek albo-kalteak ere bazituela. Ohartu orduko, arrakala handi bat sortua zen hizkuntza-politiken eta kultura-politiken artean… eta agian beranduegi zen.

Aurreko asteetan liburu interesgarri batekin ibili naiz. Izenburua egin zitzaidan bereziki deigarri: Kultura Gobernaezina (Cultura Ingobernable. Jazmín Beirak. Bartzelona 2022). Zer pentsatua eman dit. Zaila da laburpen bat egitea, baina interesgarria iruditu zait hainbat apunte hona ekartzea.

Hona hemen:

Bat

Ezin da kultura-praktika guztien bilduma exhaustiborik egin. Kulturaren kontzeptua inkonpletoa da definizioz: “ez-osoa”. Jazminek “no-todo” kontzeptua erabiltzen du. Beti sortuko dira praktika berriak, kontuan hartu beharko ditugunak.

Kultur kontsumoari buruz egiten diren inkestetan zinemaz, antzerkiaz, musikaz, literaturaz galdetzen da: Ondorengo kultur jardueretatatik zeintzuetan parte hartzen duzu? Galdera alda zitekeen, eta litekeena da erantzunak ere aldatzea. Egunero egiten dituzun gauzetatik, zeintzuk dira kultura? Liburu bat irakurtzea? Jakina. Musika entzutea? Ere bai. Haurrari lo kanta bat abestea? Bai, ezta? Tik-tok bat egitea? Zergatik ez?

Bi

Kulturaren inguruan hiru tentsio-puntu egon ohi dira:

• Kultura arte gisa versus kultura bizimodu gisa
• Kulturaren industriak versus eskubide kulturalak
• Goi mailako kultura versus herri kultura

Kultura tentsio horietan bizi behar da halabeharrez.

Hiru

Kultura-politikak bi ereduren inguruan ardaztu izan dira. Frantziako eredua kulturaren instituzionalizazioa da neurri handi batean: kultura instituzioen eskutik joatea, kontrolpean. Britania Handiko eredua, ordea, liberala da: merkatuaren esku uztea, ahalik eta gutxien interbenituz. Liburuan bestelako bidea defenditzen da: kultura politikak egin bai, baina ez kultura-produktuak zuzenean sortuz, baizik eta kultura era autonomoan sortzeko baldintzak sortuz. Paradoxikoa da proposatzen duen kulturaren gobernantza: baldintzak sortu, kultura gobernaezina izaten jarraitzeko.

Lau

Gaur egun gauza funtsezkorik bada, subjektibitateak aldatzea da funtsezkoa: zentzu komuna, desioak, iruditeriak, metaforak, kontakizunak. Gizartearen eraldaketa sakona hortik etor daiteke. Errepresentazio sozialen eremua da borroka-zelaia. Guda kulturala da. Kulturak mundua eraldatu dezake.

Kulturari bi aldetatik datorkio eraldatzailea izateko ahalmena: mundu hobe bat prefiguratzeko gai izatea, eta bizimodua antolatzeko eta bertan parte hartzeko modu berriak ekartzea. Ideologia kulturalek ez dute soilik edukiekin zer ikusirik. Kultura antolatzeko bektoreek ere pisu handia dute: parte-hartzea sustatzea, ikuspegi komunitarioa, gertutasuna, inklusibitatea, kolaborazioa konpetentziaren aurretik jartzea,

Ricard Goma irakaslearen kontzeptu bat aipatzen du: anaitasun-ahizpatasunaren agenda (agenda de fraternidad): jende ezberdina batu, komunitate anitza eta askotarikoa josi, sozializazio espazioak sortu, segregazioa gainditu. Interesgarria izan daiteke puntu hau euskararen ikuspegitik pentsatzea.

Bost

Garapen jasangarriaren ideia hiru ardatzen arabera antolatu zen hasieratik: soziala, ekonomikoa eta ingurugirokoa. Jon Hawkes irakasleak laugarren ardatz baten hutsunea aldarrikatu zuen: kulturala. Azken batean zer da ongi bizitzea? Ongizate emozionala, ongizate fisikoa, inklusibitatea, parte-hartzea, parte-izatea… Kulturak badu horietan guztietan zer esana.

Garapen Jarrangarrirako Helburuak definitu zirenean ikuspegi kulturala ez zen apenas kontuan hartu… ezta hizkuntza ere, bide batez esanda. Jazminen ustez, ekologismoak eta feminismoak lortu dute neurri batean jendearen buruan sartzea. Orain kulturaren aldeko gizarte mugimendu handi bat behar dugu.