Hileko artxiboak: uztaila 2018

Zertaz ari gara, prestigioaz ari garenean?

-n -kargitaratuta
Erantzun

IKUSMIRA 40 urtera jarri, eta amesten dugun errealitateaz galdetu du Eusko Ikaskuntzak. Zer nahi genuke, eta zer behar dugu hara iristeko? 5e deitu diote proiektu horri: Euskararen Etorkizuneko Eszenarioak Elkarrekin Eraikitzen. Buru adina aburu, baina batek baino gehiagok euskararen prestigioa landu eta planifikatu beharra aldarrikatu dute.

Egia esanik, zaila da euskararen plan estrategikorik ikustea, “prestigio” hitza dozena bat aldiz irakurri gabe. Nafarroako Gobernuak 2016an landu zuen Euskararen I. Plan Estrategikoan 30 aldiz ageri da prestigioa, eta lan-ildo oso bat eskaini zaio horren lanketari: Prestigioa eta erakargarritasuna. Onerako eta txarrerako, prestigioa komunikaziori eta pertsuasioari lotu-loturik ageri da han eta hemen.

Soziolinguistika klasikoak hizkuntza-plangintzaren baitan oinarrizko bereizketa bat proposatzen du: corpusaren plangintza eta estatusaren plangintza (Heinz Kloss, 1969). Corpusaren plangintza hizkuntzari berari dago lotua, alderdi linguistikoa lantzen
du. Estatusaren plangintzak alderdi soziala lantzen du: estatus legala ezartzea, hizkuntzaren aldeko kanpainak, hizkuntza-transmisioa bermatzeko ekimenak… Beste egile batzuek proposamen hori osatu egin zuten gero:

  • Cooperrek (1989) irakaskuntzaren plangintza proposatu zuen (acquisition planning), hiru helburu diferenterekin: (a) hizkuntza gutxitua (euskara) kanpotik etorritakoei irakaslea, (b) bertako ikasleei bere aurrekoen hizkuntza berreskuratzea, (c) etxetik (partez edo osoz) euskaldun diren ikasleak euskaraz eskolatzea.
  • Haarmann-ek (1990) prestigioaren plangintza mahairatu zuen (prestige planning), bere ustez horren atzean jarduera-multzo berezitua baitago. Prestigioa, batetik, hiztunek hizkuntzari buruz duten irudia eta pertzepzioa da; bestetik, hiztunek hizkuntzari ematen dioten balioa.

Zertaz ari gara prestigioaz ari garenean? e5 proiektuaren baitan hiztun-komunitatearen kapitalei buruz hitz egiten zen: giza kapitala, kapital politikoa, kapital soziala… Prestigioa, alde horretatik, hizkuntzaren eta hiztun-taldearen kapital sinbolikoa da, eta lotura estu-estua du gainontzeko kapitalekin ere.

Nire ikuspegitik, prestigioaren kontu honek zerikusi handia du Eduardo Apodakak erabitzen dituen legitimitate eta influentzia kontzeptuekin.

Gustukoa dut bere azalpena, batzuetan abstraktu samar egiten bazait ere. Apodakaren esanetan, legitamitatea ez da soilik gai diskurtsiboa. Legitimitatea ekintzaren parte bat da, eta ez ekintzari zentzua ematen dion diskurtso bat. Diskurtsoa ezin da portaeretatik bereiztu. Portaeratik bereiztuz gero, hutsala da diskurtsoa. Bien arteko artikulazioa da legitimitatea (edo influentzia): zentzu-artikulazio bat, alegia. Legitimitatea portaera eta diskurtso baten arteko artikulazioa da, eta artikulazio horixe da egiten dugunari zentzua ematen diona. Zentzugintza da.

Nahi izatera, legimitatea jartzen den lekuan prestigioa hitza jarri. Berdin-berdin esanguratsua iruditzen zait niri.

Hizkuntza bat, musika-banda bat atzean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ezaguna da Max Weinreich hizkuntzalariaren esana: “Hizkuntza bat armada duen dialekto bat da”. Alderantziz ere esan daiteke: “dialekto bat armadarik ez duen hizkuntza bat da”. Funtsean adierazi nahi da hizkuntzaren eta dialektoaren arteko bereizketa politikoa dela, linguistikoa bainoago.

Toni Mollá idazle eta kazetari valentziarrari entzun diot, Lluis V. Aracil soziolinguistak  aipu horren egokitzapen bitxia egin ohi zuela. Haren esanetan, “dialekto bat atzean musika-bandarik ez duen hizkuntza bat da” edo, alderantziz esanda, “hizkuntza bat atzean musika-banda duen dialekto bat da”. Esan nahi baita, hizkuntza batentzat, botere politikoa bezain garrantzitsua edo are garrantzitsuagoa dela atzean egitura zibil sendo bat izatea. Erabat zentrala da gizarte zibilaren papera.

Gustatu zait aipua. Toni Mollák Alcoi-ko soziolinguistika jardunaldietan emandako hitzaldian jasotakoa da. Merezi du hitzaldia osorik entzutea.

Mapa soziolinguistikoa. Irakurketa longitudinala

Irudia

Erantzun

Mahai gainean dut 2016ko datu estatistikoei buruzko BAT aldizkariaren zenbaki monografikoa. Oraindik ez dut begiradarik emateko aukerarik izan, eta aitortu behar dut nagitasun puntu bat ematen didala.  Zentsuek eta inkestek errealitate soziolinguistikoaren mapa bat erakusten digute, baina hori besterik ez. Iruditzen zait zenbakiekin gehiegi tematzen garela batzuetan.

Edonola ere, ariketa bat proposatzen dizuet…

Eustaten web orrian, euskara-mailari buruzko datuak bilatu. Hemen, adibidez: Euskal AEko >=2 urteko biztanleria, eskualdearen, euskara-maila orokorraren eta adinaren arabera. Bai… oraingoz EAEkoak besterik ez.

Datu interesgarri batzuk:

  • Azken neurketaldian —2016an— 10-14 urte bitarteko gaztetxoen artean da euskaldunen portzentajerik handiena: % 87.
  • Adin-tarte horretan erdaldunak % 2,4 dira. Ulermena, beraz,  %100etik oso gertu dago.
  • Orain dela 10 urte ere, adin-tarte bera zen euskaldunena (10-14 urte bitartekoak), baina portzentajea 10 puntu txikiagoa zen orduan: % 76,6, alegia.
  • Hobekuntza nabaria da, beraz.

Xabier Isasik, ordea, irakurketa longitudinala proposatzen zuen, orain dela hainbat urte: adin-tarte bat hartu eta urtez urte bilakaera ikusi. Azken 3 neurketaldiak konparatu ahal ditugu, azken 10 urtean zer gertatu den ikusteko. Horiek horrela, 2006, 2011 eta 2016ko datuak alderatu ditugu, hurrenkera horretan:

  • 2006an, esan bezala, 10-14 urte bitarteko gaztetxoen artean % 76,6 ziren euskaldunak. Lautik hiru.
  • 2011n gaztetxo horiek 15-19 urte zituzten eta euskaldunen portzentajea txikixeagoa zen: % 73ra.
  • 2016an 20 eta 24 urte bitarteko gazteak ziren, eta euskaldunak % 69 ziren.

Gazte eta gaztetxo horien artean, 10 urtean, 7 puntu egin du behera euskaldunen portzentajeak. Zer gertatu da tarte horretan? Zilegi al da deseuskalduntzeaz hitz egitea? Faktore demografikoak al dira? Soil-soilik autopertzepzioekin du zerikusirik? Imajinatzen dut azken bi horien arteko konbinazio bat izan daitekeela, baina ideiarik ez.

Proba egin ahal duzue, eta zuen herriko datuekin aztertu. Esango nuke nahiko joera homogeneoa dela.