Hileko artxiboak: martxoa 2016

Orhiko xoria

-n -kargitaratuta
Erantzun

BAGA – “Orhipean” da euskal kultura ezagutzeko gidalibururik ezagunena, bai atzerritarrentzat eta bai euskaldunentzat. Euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez, ingelesez eta katalanez argitaratu da. Lan dibulgatiboa da, atsegina eta entretenigarria, sakontasunik galdu gabe. Irakurri dudanez, Guggenheim museoa da Euskal Herrian Orhipean liburua gehien saltzen den lekua. Bitxia da. “Kanpotik heldu denak modernitatea ikusteko adinako jakin-mina baitu non dagoen jakiteko” —dio Xamarrek.

BIGA – Zuberoko esaera zaharrak halaxe dio: “Orhiko txoria, Orhin laket”. Menditik bestaldean —Aezkoan, alegia— antzera esan ohi dute: Orhiko txoria, Orhira tira. Hitz ezberdinak, baina sentimendu bera, mugarik ez baita ipar eta hegoaren artean [Niko Etxarten kantuaz akordatzen? “Mugatik bi aldeetan beita Eskual Herria”]. Dena den, Orhi ez da bakarra… bada besterik, antzeko mezua zabaltzen: Gorbeiako beleak, Gorbeiako jokerea. Oizko txoria, beti Oizera. Anbotoko beleak, Anbotora nahi.

HIRUR- Agur Xiberua kanta nork ez daki Zuberoan? Pierre Bordazarre Etxahun-Irurik idatzi zuen 1946an eta herriminaren abesti paradigmatikoa dateke. Azken ahapaldian horrek ere Orhiko Xoriaren aipua dakar:

Ametsa lagün nezak / Ni Atharratzerat / Ene azken egünen han iragaitera / Orhiko txoriaren khantüz behatzera / …

LAUR – Joseba Sarrionandiak “Han izanik hona naiz” saiakera liburua idatzi zuen 1992an. Izenburua Oihenartek jasotako atsotitz batetik hartu zuen. Gerora, Hitzen ondoeza liburuan azaldu zuen atsotitz horren esanahia:

Behiala, hegaztiak ere mintzo ziren sasoian, xori bat neguan hotzak hilda inguratu omen zen habia batetara. Habian beste xori bat bizi zen eta, hura handik ateratzeko asmoarekin, txori heldu berriak esan omen zion: ‘Orhin ekia bero’. Habiako xoriak, engainuaz oharturik, erantzun omen zuen: ‘Han izanik hona naiz’

BORTZ – Kantu herrikoi bat ere bada, Orhiko xoria izenburu duena. Hainbat bertsio grabatu izan dira; baina nik Erramun Martikorenaren ahotsean dut gustukoen (hemen). Horrek ere herrimina eta malenkonia zipristitzen ditu:

Orhiko xoria Orhin bakean da bizitzen. / Bere larre-sasietan ez da hura unhatzen. / Han zen sortu, han handitu, han ari zen maitatzen; / Han bere umen artean goxoki du kantatzen.

SEI – Orhiko Xoriak Joseba Sarrionandiaren beste olerki bat ekartzen dit gogora: Nekez uzten du bere sorterria (hemen, Mikel Laboaren ahotsean): 

Nekez uzten du bere sorterria / sustraiak han dituenak. / Nekez uzten du bere lurra zuhaitzak / ez bada abaildu eta oholetan. / Ez du niniak begia uzten ez bada erroi edo arrubioen mokoetan. / Nekez uzten du gezalak itsasoa / ez hare harriak basamortua. / Ez du liliak udaberria uzten / ez elurrak zuritasuna. / Bere sorterria nekez uzten du / sustraiak han dituenak.

ZAZPI – Egun, ordea, jendeak erruz uzten du bere sorterria, ihesean… Europa puñetero honetan aterperik aurkitzen ez badu ere.

Zeharlerrotasuna eta Koordinazioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Orain dela pare bat urte (agian gehixeago) zehalerrotasunari buruzko sarrera sorta bat idatzi nuen blog zaharrean: bat, bi eta hiru. Iaz beste bat egin nuen batzorde interdepartamentalen inguruan: hemen. Nabari da gaiak kezkatzen nauela.

Koordinazioaz eta zeharlerrotasunaz ari garelarik, Gorka Juliok hitzaldietan erabili ohi duen adibide bat etorri izan zait burura. Adimen kolektiboa zer den azaltzeko honako bideo hau erabiltzen du:

https://www.youtube.com/watch?v=IbuhWLUr3Zo

Arabazozoak dira. Han ageri direnak maila lokalean elkarrekin inteaktuatzen duten norbanakoak dira. Ez dago kontrol zentralizaturik, ez dago bakoitzak zer egin behar duen esango duenik, ezta koordinazio egiturarik ere. Oso-oso arau sinpleen bidez jokatzen dute, baina oso jokabide global konplexuak lortzen dituzte. Adituen ustez, hiru arau sinple dira saldo horien jokabidea gobernatzen dutenak: (a) gertu dituzun kideen norabide berean hegan egin (b) ez gehiegi urrundu ondoan dituzun kideengandik (c) gertuko kideekin distantzia bat izan, elkarren kontra ez jotzeko. Emaitza harrigarria da: ehunka txori batetik bestera “dantzan”, ikuskizun zoragarri bat osatuz.

Koordinazioaz eta zeharlerrotasunaz ari garelarik, horrelako zerbait behar dugula iruditzen zait: “demos” bat osatzen dugula sinistea, politika transbertsal horiek denon ardura direla jakitea, eta arau gutxi batzuk. Arau gutxi, baina balioaniztunak eta sendoak. Espazioak akotatu behar badira, espazioak akotatu; eta mugarik jarri behar bada, mugak jarri. Agian ez da behar askoz gehiago. Handik aurrera ekin… sormena erabili, autozentsurarik gabe eta baimena eskatu beharrik gabe. Emaitzak harrigarriak izan daitezke.

Pertzepzioaren balioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

547123-340x340Jordi Solé i Camardons irakasleak Sociolingüística per a joves liburua argitaratu zuen 1988. urtean. UEUk eta EKBk euskarazko bertsioa egin zuen urte batzuk beranduago: Soziolinguistika Gazteentzat. Orain dela lau urte, 2012an, liburu horren edizio berritua egin dute herrialde katalanetan: Sociolingüística per a joves del segle XXI. Una perspectiva catalana.

Azken bertsio horrekin aritu naiz azken asteotan.

Bigarren kapituluan soziolinguistikaren hainbat kontzeptu orokor azaltzen ditu: hizkuntza erabilerak, egitura linguistikoak, erabilera-eremuak, erabilera intentzionala, erabilera konbentzionala, erabilera-arauak, gizartearen funtzio linguistikoak eta hizkuntzaren funtzio sozialak, glotofagia, hizkuntzaren eskaintza eta pertzepzio linguistikoa (edo hizkuntzaren balioari buruzko pertzepzioa).

Azken horri garrantzi berezia ematen dio. Egileak M. Strubell irakaslearen iritzia ekartzen du liburura, haren ustez pertzepzioak aldatzea eraldaketa soziolinguistikoen abiapuntua izan baitaiteke. Haren ustez, erabilerari eta prestigioari buruzko pertzepzioak era bateko edo besteko jarrera sortzen ditu, eta horren araberakoak izango dira hizkuntza jokabideak. Honela eskematizatzen dute:

  • Egoera soziolinguistikoa 1 + pertzepzioa 1 = jokabide linguistiko ez nahikoa.
  • Egoera soziolinguistikoa 1 + X normalizazio-neurriak + Hizkuntzaren eskaintza handiagoa = pertzepzioa 2.
  • Egoera soziolinguistikoa 1 + pertzepzioa 2 = jokabide linguistiko berria

Iruditzen zait planteamendu horrek zerikusi handia duela Giles, Bourhis eta Taylor ikerlariek proposatu zuten bizindar etnolinguistikoaren eredu teorikoarekin. Horien arabera, bizindar etnolinguistikoa hiztun-taldeari kolektibo gisa jokatzeko gaitasuna ematen dioten faktoreen multzoa da: faktore demografikoak, estatusa eta sostengu politiko-administratiboa. Faktore objektiboekin batera, bizitasun etnolinguistiko subjektiboa ere mahai gainean jarri zuten; alegia, faktore horien inguruan hiztunek dituzten usteak eta hautemateak.

Pertzepzio horik jasotzeko galdetegi estandar bat sortu zuten: «Subjective Vitality Questionnaire» (SVQ). Kataluniako egoerari egokitutako galdetegia eskuratu ahal izan dut (gazteleniazko bertsioan). Galdetegiak 22 item ditu, eta katalanaren zein gaztelaniaren inguruko pertzepzioak galdetzen ditu: bost estatusaren inguruan, sei faktore demo-linguistikoen inguruan eta zortzi sostengu intituzionalaren ingurukoan.

Hona galdetegia:

galdetegiaHoriez gain bi item global ditu galdetegiak: galdetzen zaie hizkuntzetako bakoitzak gaur egun duen indarraz eta balioaz,  eta hemendik 30 edo 40 urtera izango dutenari buruz.

Ez dakit zuei, baina niri galdetegi interesgarria iruditzen zait oraindik ere. Horregatik pentsatu dut hona ekartzea.

Euskara sustatzeko komunikazioa

-n -kargitaratuta
Erantzun

komunikazioa_content

Joan Kruz Lakastari irakurri diogu berria egunkarian: «Arrazoia edukitzeaz gain, arrazoia dugula ongi azaldu behar dugu, pedagogia lan handia egin behar dugu, komunikatzen jakin behar dugu».

Hizkuntza normalizazioan beti izan dugu komunikazioarekiko kezka berezi bat, sarri komunikazioa eta marketina erabat nahastu baditugu ere. Kezka bai, sentsazio mingots eta gazia ere bai, sarri asmatzen ez dugula ikusi dugulako. Hiznet graduondokoan, esate baterako, “Komunikazioa euskara sustatzeko” izeneko gaia lantzen da; Klusterrak ere komunikazioa landu eta testu interesgarria argitaratu zuen (egun, ahaztu samartua bada ere): Euskara Sustatzeko Komunikazio Ekimenak. Lehenagotik Hizkuntza Politika Sailburuordetzak Iñigo Ostolazak egindako gida bat zabaldu zuen udaletako EBPNren ekintzak nola komunikatu behar ziren azaltzeko: EBPNren komunikazio gida.

Katalunia aldean are urrunago joan ziren eta màrqueting lingüístic izeneko graduondokoa antolatu zuten 2005ean. Antza denez bide laburra izan zuen, ez baitut horren berri gaurkoturik aurkitu.

Orain dela urte batzuk Iñigo Ostolazak berak arrakasta izan zuen “euskara nola saldu…” hitzaldi sortarekin: euskara gazteei nola saldu, euskara nola saldu udaletik… Izenburuak ere nahiko probokatiboak ziren eta aztoratu egiten ginen. Euskara saldu? Deserosotasun puntu bat eragiten zigun. Guk ez dugu ezer saldu nahi!

Gaizki gogoratzen ez badut, “Babeli gorazarre” liburuan irakurri nuen lehen aldiz pedagogia sozialaren ideia. Erakargarria iruditu zitzaidan. Euskara saldu ez, pedagogia soziala egin nahi dugu… Publizitatearen eta marketinaren teknikak erabiliko ditugu, baldin eta pedagogia egiteko balio badute.

Gauza interesgarrienak mugaldeetan gertatzen direla esan ohi da… Agian hor bada zer esploratu: marketinga, komunikazioa eta pedagogia muga egiten duten lekuan, alegia. Kontua da “pedagogia” erdigunean jartzea.

Bitartean… Planifikazio estrategikoaren alorrean bada “pasadizo” moduan kontatzen den elkarrizketa. Antza denez, puntako enpresa bateko gerenteak, plan estrategikoen garrantzia erlatibizatzeko, honela esan ohi zuen: “Guk… plan estrategiko ‘kojonudoa’ dugu: gauzak egitea”. Agian antzeko zerbait esan genezake geuk komunikazioari buruz: “Euskararen munduan komunikazio plan estrategiko ikaragarri onak ditugu: egiten duguna kontatzen dugu, baita zergatik egiten dugun azaldu ere”

Ez da abiapuntu txarra.