Hileko artxiboak: abuztua 2015

Soziolinguistika eskuliburu bat, Valentziatik

-n -kargitaratuta
Erantzun

13016Aurreko sarreran Toni Mollà-ren erreferentzia erabili dut Valentziako hizkuntza egoeraz hitz egiteko. Toni Mollà-k Manual de Sociolinguistica liburua argitaratu zuen 2002an. Duela gutxi liburu horren laburpena eta iruzkina ageri da Revista Valenciana de Filologia aldizkarian, honako artikulu honetan:

SARAGOSSÀ, Abelard (2014): «Valencià i valencianisme en el Manual de sociolingüística de Toni Mollà», Aula de Lletres Valencianes. Revista Valenciana de Filologia, 4, p. 381-441

Hiru ideia egin zaizkit deigarri

Bat

Liburuak soziolinguistikaren ikuspegi kokatua eta konprometitua ematen du. Artikuluan esaten den bezala, liburua ez da teorian trabatzen den teknikari baten lana, baizik eta errealitatearekin konprometitua dagoen intelektual batena. Lan objektiboa da, baina konprometitua.

Bi

Hizkuntza komunitatea kontzeptu zentrala da. Bere ustez, hizkuntza komunitate baten elementu gakoak objektiboak zein subjektiboak izan daitezke. Objektiboak dira hizkuntza komuna izatea, hiztunak hizkuntza horretan eraginkorki komunikatzeko gai izatea, eta hizkuntza hori jendartean erabilgarria izatea.

Subjektiboak dira: (1) jarrera linguistikoak (mutur batean harrotasuna eta leialtasuna, eta bestean autogorrotoa), (2) erabilera-arauak, komunitate horretako kideen arteko harremana hizkuntza horretan izatea ahalbidetuko dutenak, eta (3) hizkuntza horri lotutako mundu sinboliko partekatua, komunitatea  bera errepresentatzen duena.

Elementu objektibo eta subjektiboen konbinazioak hiztunak kohesionatu, eta kontzientzia linguistikoa sortzen du.

Jarrerei arreta berezia ematen die, eta printzipio soziologiko klasiko bat gogora ekartzen du: “Si els homes defineixen unes situacions com a reals, aquestes situacions són reals en les seues conseqüències”

Hiru

Normalizazioari begira ere, hiru puntu azpimarratzen ditu: (a) funtsezkoa da hizkuntza komunitatea kohesionatzea; (b) normalizazio-proiektua jendartea bera modernizatzeko egitasmo batekin batera aurkeztu behar da; (c) lehen-lehen mailako hiru lehentasun aipatzen ditu: irakaskuntza, komunikabideak eta administrazioa. Edonola ere, arrakasta jendarteko atxikimenduak bermatuko duela uste du, eta ez horrenbeste erabaki administratiboek.

Hizkuntza gatazkaz hitz egiten du, eta gatazka agerian jartzeko beharra nabarmendu, “gatazka latentea denean, normalitatearen partetzat hartzen baita; eta kolokan jartzen ez bada, inbisibilizatu egiten baita”.

El nostre, valencià; el català, de tots

-n -kargitaratuta
Erantzun

DSC02971Gazte(ago) ginela arbuiatu izan ditugun opor-moldeetara makurtu izan gara azken urteotan. Umeak… badakizue 😉. Eguzkia, hondartza, hotela, piszina… Marc Augé antropologoaren lana gogoratzen duzue? Ez-lekua kontzeptua sortu zuen trantsitorioak izategatik lekua izena merezi ez duten lekuak izendatzeko. Leku antropologikoak dira, Augè-ren ustez, harremanetarako espazioak direnak, berezko identitatea dutenak, alegia. Ez-lekuak bestelakoak dira. Ez-lekuak dira, esate baterako: autopistak, hotelak, aireportuak edota supermerkatuak… Hondartzak ere… susmoa dut hondartzek ere badutela ez-lekua izatetik asko.

Valentziatik gertu egon gara. Hoteletik hondartzarako bidean, amona bat zetorren gure atzetik, 3-4 urteko bilobarekin. Elkarrekin hizketan ari dira. Atzera begiratu dugu, hau entzundakoan: “Xiquet, parla valencià”. Kontxo… borroka bera hemen ere! Portzierto… Ohartu zarete? Soziolinguistika katalanak garrantzi handia izan du gurean… baina valentziarrak izan dira gure erreferente nagusiak: Aracil, Ninyoles…

Oporretara etorri aurretik, Diversia aldizkariak hizkuntzari buruzko monografiko bat argitaratu zuen: La llengua catalana del present al futur. Aldizkaria Pompeu Fabra Unibertsitateak argitaratzen du, dibertsitate sozialari buruzko katedraren bidez. Herrialde Valentziarrari buruzko artikulua Toni Mollà kazetari eta soziolinguistari egokitu zaio. Hemen eskuratu daiteke: www.upf.edu/diversia/_pdf/Pais_Valencia.pdf

Toni Mollà-ren ustez, soziolinguista batek oso kontuan izan behar du espazio publikoaren gaur egungo krisia. Izan ere, politika instituzionalek –politika linguistikoek barne– espazio publikoa hartu behar dute oinarritzat: espazio fisikoa (kalea eta plaza), espazio mediatikoa (hedabideak) eta espazio birtuala (Internet). Toni Mollà-ren iritziz, politika komunikatiboetan zein politika linguistikoetan errentagarritasun soziala eta kohesio soziala bilatu behar dira. Bere ustez, Herrialde Valentziarrean bada defizit identitario garrantzitsu bat, komunikazio-sare konpartituen faltarekin zerikusia duena.

Beste formatu batean bada ere, Valentziako hizkuntza egoeraz asko ikasi daiteke Què ens passa, valencians!? dokumentala ikusirik. Bertan, Alina Moser alemaniar gazteak, aurreko dokumental batean herrialde katalanetako hainbat lurralde furgonetaz bisitatu ondoren, txirringa hartu eta herrialde valentziarra bisitatzeari ekin dio, valentzieraren osasun-egoeraren berri emateko. Esan bezala, alemaniarra da Alina Moser, eta ez daki gaztelaniaz; katalanez bai. Merezi du dokumentala ikustea. Oso-osorik ikusi daiteke youtube-n: hemen

Joan-etorriko hizkuntza bidaia

-n -kargitaratuta
1

300px-Basarri_eta_Uztapide

Sautrela saioan Manuel Olaizola “Uztapide” bertsolariaren Lehengo Egunak Gogoan liburuari buruz elkarrizketa bat ikusi nuen duela gutxi eta jakinmina sortu zitzaidan [elkarrizketa hemen ikusi daiteke]. Euskaltzaindiaren web orritik liburua eskuratu eta irakurtzeari ekin nion.

Liburua 1975ean argitaratu zen eta, kontu ugariren artean, Uztapidek bertan kontatzen du nola gaztetan hainbat hilabete eman zuen Gasteiz ondoko Zurbao herrian, gaztelera ikasten:

Erderaz, berriz, ez genekigun itzik, ara allegatu giñanean. Joan berria nintzan artean da joan giñan, ba, langa bat jartzera nagusia ta biok, eta ez dakit propio-edo; beintzat, palankarik ez genduan eraman, da nagusi orrek esan zidan:
-¡Vete a casa y que te den la barra de hierro!
Ni orduan bai zintzo joan nintzala etxera. Berrogei ta amar aldiz esango nuan nik bidean, da etxean, berriz, nagusiaren arreba atera zan atarira ta:
-¡Que te den la barra de hierro!
Parra piska bat egin zuan, baña nik nagusiak esandakoa egin nuan beintzat. Etzuten burlarik egiten. Gu okerragoak igual izango giñake. Saiatu egiten ziran erakusten.

Gizarte zientzietan autogorrotoa norberaren identitate kolektiboari uko egitea eta talde menderatzailearekin identifikatzea da. Kontzeptua Rafael Ninyoles soziolinguista valentziarrak ekarri zigun. Autogorrotoa, hortaz, norberaren hizkuntzarekiko sentimendu negatiboa da, talde linguistiko propioa gutxiestea eta harengandik urrundu nahi izatea.

Autogorroto izpirik ez, Uztapideren jarreran; harrotasun sano eta naturala baizik. Euskaldun eta euskahaldun peto-petoa da. Euskatzalea ere bai. Nabari-nabaria da liburu osoan zehar.

Gustatu zait Arabako eta Gasteizko euskarari buruz egiten duen gogoeta:

Euskera bizi dan erriak ere ez dira asko izango Araban, baña zerbait, Araian edo, zarren batzuek izango dira oraindik itzegingo dutenak. Baña oraingo gazteak ezin lezateke itzegin. Ango euskera joan da! Aldaketa aundiren bat etortzen ez bada beiñepein, len galtzen joan dan bezela atzera indartzen asten ez bada beintzat, akabo ango euskera ere! Billarrealen ere itzegiten zan geroxeagoan ere. An ere orain zarren batzuek itzegingo dute. Zar aiek bukatzen diranean, zeñek itzegingo du an ere euskeraz?
/…/
Bitorian ari omen dira batzuek orain euskeraz ikasten. Bitoriak ez du galdu egingo euskerarik. Ni egon nintzan an mutil koskorretan, eta an etzan orduan ere itzegiten euskerarik, oso gutxi ez bada. Ementxe Bizkaitik edo Gipuzkoatik joandakoren bat an bizitzen baldin bazegoan, aretxek itzegingo zuan; baña an bertan jaiotakoak beintzat, batek ere ez.
Orregatik esaten det Bitoriak ez duala galduko euskerarik; bada ere, irabazi. Berrogei ta amarrek ikasten badute ere, aiek geiago, eta galtzeko berdurrik ez.

Euskadi Irratian: Zurbao; joan-etorriko hizkuntza bidaia XX. mende hasieran erreportajea eman zuten duela gutxi. Han ere Uztapideren egonaldia kontatu dute, eta bera hartu zuten familia horietako ondorengoak elkarrizketatu. Euskaraz elkarrizketatu dituzte, haiek orain euskaldunak direlako, barnetegietan eta familia egonaldietan euskaldundutakoak, alegia.

Joan-etorriko bidaia, bai horixe!